Ο Μάνος Χατζιδάκις και η Κρήτη

Του ΓΙΑΝΝΗ ΛΥΒΙΑΚΗ

«Τώρα που ζω με τον εαυτό μου βαθιά κι απόλυτα, θέλω να μάθω ο ίδιος ποιος υπήρξα, τι σκέφτηκα, πώς έζησα και τι είναι αυτό που συνθέτει τη μελλοντική μου απουσία».

Τα λόγια αυτά ανήκουν στον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος γεννήθηκε πριν 87 χρόνια, στις 23 Οκτωβρίου 1925 και παρότι έχουν περάσει δεκαοχτώ χρόνια από το ταξίδι του στις γειτονιές του ουρανού, είναι σαν να μην έφυγε ποτέ, καθώς οι μουσικές του παραμένουν διαχρονικές και ο λόγος του επίκαιρος.

Τα κείμενα και οι πολιτικές του παρεμβάσεις ήταν πάντα επί της ουσίας, καθώς εννοούσε να μη χαρίζεται σε κανέναν και σταθερά να υπερασπίζεται τα δικαιώματα και τις ελευθερίες.

«Προτιμώ να μην υπάρχω, παρά να υπάρχω όπως θέλουν οι άλλοι», έλεγε ενώ το σχόλιό του στο Τρίτο Πρόγραμμα: "Το πρόσωπο του τέρατος και ο φόβος μήπως το συνηθίσουμε" είναι ιδιαίτερα επίκαιρο.
«Όποιος δεν φοβάται το πρόσωπο του τέρατος, πάει να πει ότι του μοιάζει. Και η πιθανή προέκταση του αξιώματος είναι, να συνηθίσουμε τη φρίκη, να μας τρομάζει η ομορφιά», είχε πει.

Η ΚΡΗΤΗ

Στενοί ήταν οι δεσμοί του Μάνου Χατζιδάκι και με την Κρήτη καθώς ο πατέρας του καταγόταν από τη Μύρθιο Ρεθύμνου. Μάλιστα, Το 1979 ο Χατζιδάκις καθιέρωσε τις «Μουσικές Γιορτές» στα Ανώγεια με τοπικούς λαϊκούς χορούς και τραγούδια ενώ το 1980 εγκαινίασε τον «Μουσικό Αύγουστο» στο Ηράκλειο.  Ήταν ένα καλλιτεχνικό Φεστιβάλ με κύριο στόχο την παρουσίαση νέων ρευμάτων τόσο στη μουσική όσο και στο χορό, τον κινηματογράφο, τη ζωγραφική και το θέατρο.

Στα Χανιά, οι επισκέψεις του δεν ήταν λίγες. Τον Ιανουάριο του 1979 είχε μιλήσει «περί πολιτισμού και παράδοσης» στην Ορθόδοξο Ακαδημία Κρήτης στο Κολυμπάρι Χανίων και λίγους μήνες μετά, την Κυριακή 20 Μαίου 1979, το εβδομαδιαίο ραδιοφωνικό του σχόλιο στο Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας είχε ως αφορμή τη συγκεκριμένη εκδήλωση. Στο σχόλιό του, το οποίο δημοσιεύεται στο βιβλίο: «Τα σχόλια του Τρίτου» ο Μάνος Χατζιδάκις είχε επισημάνει μεταξύ άλλων:

«Σαν ξαναβρήκα μέσα μου την Κρήτη, μ’ εντυπωσίασε που οι νέοι της χορεύανε την νύχτα κρητικούς χορούς κι όχι ξενόφερτους, ντυμένοι γαμπριάτικα και μασουλώντας τσίχλα. Το βρήκα τούτο εξαίσιο και φωτεινό παράδειγμα για την απάνω χώρα. Μα όσο το ‘βλεπα, τόσο και περισσότερο γινόμουν σκεφτικός και άρχιζα να ξεχωρίζω κάποιον κίνδυνο. Τον κίνδυνο του γραφικού. Αυτόν, που μας παρουσιάζει εύκολα, προκλητικά με το ιδιόμορφο πρόσωπό μας, χωρίς να ‘χουμε μάθει, στο μεταξύ, να ζούμε άνετα και φυσικά την καταγωγή μας. Γιατί η παράδοση έχει αξία, μονάχα όταν δεν στηρίζεται στην αναπαράσταση, αλλά στην καθημερινή και δίχως επιτήδευση ζωή μας. Όταν δηλαδή το κληροδότημα, χρησιμοποιείται φυσικά και δίχως την ανάγκη επεξήγησης. Τότε μονάχα οφείλει να υπάρχει. Διαφορετικά, θα ‘ναι καλό να εξαφανιστεί μέσα στον Χρόνο, κι ας έχουμε πιο δεύτερες συνήθειες αποκτήσει. Γιατί η ποιότητα της κληρονομιάς, ανήκει στη ζωντανή ύλη που περιέχουμε, κι όχι στο ήθος ή στο ύφος αλλοτινών καιρών».

Μέσα από την ίδια εκπομπή, ο Μάνος Χατζιδάκις είχε κάνει αρκετές ακόμη αναφορές στη σχέση του με την Κρήτη. Την Κυριακή 13 Αυγούστου 1978 το σχόλιό του είχε τίτλο: «Αγώνες λύρες και η άνοδος των Ανωγείων». Αφορμή οι Μουσικές Γιορτές στα Ανώγεια οι οποίες το 1978 διαρκούσαν δύο μέρες και περιείχαν μόνο αγώνες λύρας. Ο Μάνος Χατζιδάκις είχε πει στο σχόλιό του: «Τα Ανώγεια ζούνε για δύο μέρες μια μουσική εμπειρία μοναδική. Χωρίς επίσημους και τελετές, χωρίς λογύδρια εθνικά, μες στην πλατεία του χωριού, παρουσιάζεται ολόγυμνη η φαντασία, η έμπνευση κι η μουσική ευαισθησία ενός ολόκληρου λαού. Του κρητικού λαού. Κι ενός νησιού. Της Κρήτης». Στο ίδιο σχόλιο όπως και σε ένα επόμενο, ο Μάνος Χατζιδάκις είχε αποκαλύψει ότι γνώρισε την Κρήτη μέσα και από τις διηγήσεις μιας θείας του έξω από το Ηράκλειο. «Αυτή με βοήθησε να δω τη χάρη της Κρητικής μνήμης με τις δύο διαστάσεις», είχε πει.

ΣΤΟΝ «ΚΗΠΟ»

Τον Αύγουστο του 1981 ο Μάνος Χατζιδάκις είχε μιλήσει στον δημοτικό κινηματογράφο των Χανίων: «Κήπος» για τη μουσική στον κινηματογράφο με αφορμή την προβολή της ταινίας  – γουέστερν «Blue» του Σίλβιο Ναριτζιάνο στην οποία τη μουσική είχε γράψει ο ίδιος. Την βραδιά είχε οργανώσει ο τότε και επί πολλά χρόνια υπεύθυνος του κινηματογράφου Λεωνίδας Κακάρογλου. Η ομιλία του Μάνου Χατζιδάκι δημοσιεύθηκε στο ενημερωτικό έντυπο του «Κήπου», το καλοκαίρι του 1999. Ο Μάνος Χατζιδάκις μεταξύ άλλων είχε πει:
«Σαν η φωτογραφία ζωντάνεψε στα τέλη του περασμένου αιώνα, απλώθηκε μονομιάς μια σιωπή θαυμαστική, συγχρόνως και θωπευτική. Σιωπή απ' τις αμίλητες φιγούρες που κινήθηκαν, σιωπή κι απ' τον κόσμο που βωβός παρατηρούσε στην τετράγωνη λευκή οθόνη να πραγματοποιούνται εξαίσια οράματα έρωτα και πάθους, με ανεξίτηλες μορφές ανδρών και γυναικών καθώς κι ατελείωτα γκανγκς μεγάλων κωμικών, που μας παρείχαν νέες διαστάσεις στα προβλήματα εκείνου του καιρού, προβλήματα που μας οδήγησαν σε δυο παγκόσμιους πολέμους. Μα σαν μίλησαν οι φιγούρες, σκοτώθηκε η σιωπή κι ο χώρος γέμισε αμηχανία και μουσική. Ετσι  γεννήθηκε η μουσική του κινηματογράφου, θα 'λεγε κανείς. Απ' τη σιωπή. Και η μουσική αυτή υπήρξε στην αρχή λίγο σκοτάδι, τίτλοι, ηχητική περιγραφή του ονείρου, πράξη ζωής και θάνατος, ενέργεια, νίκη, τέλος-διέξοδος, επιστροφή στο σπίτι. Μες στο ψυγείο τα όνειρα για μια μοναδική στιγμή αναπόλησης και μοναξιάς. Η μουσική του κινηματογράφου συντηρεί στη μνήμη την εικόνα, την ερμηνεύει, ενώ συγχρόνως χρωματίζει επιθυμίες και θύμησες δικές μας και την προσωπική μας ταύτιση με τις πτυχές ενός ασπρόμαυρου ονείρου τριάντα πέντε χιλιοστών».
Στη συνέχεια της ομιλίας του είχε κάνει εκτενή αναφορά στους «σκαπανείς» της κινηματογραφικής μουσικής, για να φτάσει στη δική του συνεισφορά -πρώτα στο θέατρο και ακολούθως στον κινηματογράφο.
Το 1984 ο Μάνος Χατζιδάκις είχε βρεθεί πάλι στα Χανιά. Το καλοκαίρι του 1984 ο Δήμος Χανίων είχε οργανώσει ένα διήμερο αφιερωμένο στον Μίκη Θεοδωράκη και τον Μάνο Χατζιδάκι οι οποίοι είχαν δώσει συναυλίες στο Εθνικό Στάδιο Χανίων.

ΘΕΑΤΡΟ ΚΡΗΤΗΣ

Σημαντική ήταν η συμβολή του Μάνου Χατζιδάκι στην ίδρυση της Εταιρείας Θεάτρου Κρήτης (Ε.ΘΕ.Κ.) που αποτέλεσε πρόδρομο του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κ.. Το πώς και το γιατί περιγράφεται σε κείμενο του Δ. Ν. Καρτάκι που δημοσιεύτηκε στα «Χανιώτικα νέα» την Τρίτη 1 Νοεμβρίου 2005. Μεταξύ άλλων σημειώνεται στο κείμενο: «Ηταν περασμένα μεσάνυχτα της 15^ης Νοέμβρη του 1973. Η επιτροπή της Ε.ΘΕ.Κ. που την αποτελούσαν ο Αλέκος Παπαδερός, ο Γιώργος Δρανδάκης, ο Νίκος Κοπιδάκης και ο υπογράφων (Δημήτρης Καρτάκις) συσκέπτεται σε «δείπνο εργασίας» με τον Αλέξη Μινωτή. Η κουβέντα έφθασε και στο θέμα της συνεργασίας της Ε.ΘΕ.Κ. με σπουδαίους καλλιτέχνες της Αθήνας, κρητικής καταγωγής. Κάποιος ανέφερε και το όνομα του Μάνου Χατζιδάκι».

Λίγη ώρα μετά, με παραίνεση του Μινωτή, ξεκίνησαν να συναντήσουν τον Μάνο Χατζιδάκι στην Πλάκα.

«Σε λίγο φάνηκε να προβάλλει στο θαμπό φως και «μέσα σε καπνούς», η σιλουέτα του Μάνου. Περπατούσε αργά και κρατούσε στο δεξί χέρι ένα ποτήρι με ποτό. Χαιρετήθηκαν εγκάρδια με τον Μινωτή, ο οποίος άρχισε αμέσως τις συστάσεις: “Μάνο” του είπε, “εδώ είναι η Κρήτη που θέλει να σε γνωρίσει. Αποφάσισε να φτιάξει δικό της θέατρο και θέλει τη βοήθειά σου”. Ο Παπαδερός διέκοψε απότομα τον Μινωτή και απευθυνόμενος στον Χατζιδάκι τον ρώτησε εάν είναι Κρητικός. Ο Χατζιδάκις, ύστερα από μικρή σιωπή, είπε με έμφαση: “Ναι είμαι Κρητικός”. Μετά του μιλήσαμε για τους σκοπούς και τα οράματα της Ε.ΘΕ.Κ. και του ζητήσαμε ν’ αρχίσει αυτός τη δραστηριότητα της Εταιρείας με μουσικές εκδηλώσεις στην Κρήτη. Ο Χατζιδάκις ενθουσιάστηκε με την προσπάθεια που ξεκινούσε τότε στον τόπο μας και μας υποσχέθηκε κάθε δυνατή βοήθεια. Μας είπε ακόμα πώς τον ενδιέφερε ιδιαίτερα το Κρητικό θέατρο και ότι είχε σκοπό να κάμει όπερα την Ερωφίλη του Χορτάτση. Συμφωνήσαμε να ερχόταν τον Μάιο στην Κρήτη και να δώσει συναυλίες…

Ο Μάνος Χατζιδάκις ετήρησε την υπόσχεσή του προς την ΕΘΕΚ και τον Μάιο του ’74 ήρθε με τους συνεργάτες του στην Κρήτη. Στο χρονικό ίδρυσης της ΕΘΕΚ και στο κεφάλαιο “Εφθασε η ώρα της καρποφορίας“ αναφέρεται: “Από τις 24 μέχρι τις 30 του Μάη του ’74 ολόκληρη η Κρήτη, από την μια άκρη της μέχρι την άλλη, έζησε ώρες σπάνιας καλλιτεχνικής ομορφιάς. Ο Μάνος Χατζιδάκις με το συγκρότημά του ήρθε στην Κρήτη για να παρουσιάσει και στους τέσσερις Νομούς της το “Πολύτροπον”. Την υπόσχεση που είχε δώσει ο Μάνος την ετήρησεν. Και η Κρήτη είχε την ευτυχία, ο πρώτος καρπός που γεύτηκε από την ΕΘΕΚ να είναι η απαράμιλλη μουσική του Χατζιδάκι”».

Στο ίδιο κείμενο ο Δ. Καρτάκις προσέθεσε ότι «είναι αλήθεια ότι η Κρήτη από τις 24 μέχρι τις 30 του Μάη του 1974, έζησε ώρες υψηλής καλλιτεχνικής έξαρσης. Έζησε με ένταση τα πάθη του Μεθυσμένου Κοριτσιού, του Τζώνη του Μπόγια, της Μπελίσας, “πάθη γνησίως κρητικά”, όπως έγραψε ο Μάνος Χατζιδάκις στο πρόγραμμα των συναυλιών».

ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ιστοσελίδα για τη ζωή και το έργο του μεγάλου συνθέτη στην ηλεκτρονική διεύθυνση: www.hadjidakis.gr. Οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να ακούσουν ηχητικά αποσπάσματα με τη φωνή του αλλά και να ενημερωθούν για το γενικότερο έργο του καθώς και για τις απόψεις και τις παρεμβάσεις του. Σε κείμενο του δημοσιογράφου Φώτη Απέργη, αναφέρεται ότι «οι μειοψηφίες κάθε είδους είχαν το σεβασμό και την υποστήριξη του Μάνου Χατζιδάκι. Ηδη στο πρώτο τεύχος του Τετάρτου (σ.σ.: του περιοδικού του οποίου υπήρξε εκδότης), τον Μάιο του 1985, αυτός, ο φίλος του Καραμανλή και πιστός ψηφοφόρος της Δεξιάς, παίρνει συνέντευξη από τον Λεωνίδα Κύρκο με σχεδόν προπαγανδιστικό ενδιαφέρον για την επιβίωση του ΚΚΕ Εσωτερικού. Ανέκαθεν, εξάλλου, εκτιμούσε την Αλέκα Παπαρήγα γιατί ούσα γυναίκα ηγούνταν ενός κόμματος, που μάλλον, αγωνιζόταν “για μια χαμένη υπόθεση”».

«Οι παρεμβάσεις του – διαβάζουμε στο ίδιο κείμενο – είναι αμέτρητες κι ακούραστες:

*Ο αληθινός νέος σήμερα αποκαλείται «αναρχικός» με την ίδια ασυνειδησία που κάποτε αποκαλείτο αριστερός, επισημαίνει και τον Σεπτέμβριο του 1990 συμμετέχει σε πορεία διαμαρτυρίας της Πρωτοβουλίας Αναρχικών για την κράτηση νεαρού ομοϊδεάτη τους στις φυλακές ανηλίκων Κορυδαλλού.

*Ο χρήστης πρέπει να τύχει της προστασίας του κράτους και όχι της καταδίωξής του, επισημαίνει ένα μήνα μετά, υποστηρίζοντας την αποποινικοποίηση των ναρκωτικών για τους χρήστες και μάλιστα σε συναυλία που έχει οργανώσει η ΟΝΝΕΔ.

*Το 1991 ανακοινώνει ότι θα αγνοήσει τις επιτροπές ελέγχου του υπουργείου Προεδρίας και θα κυκλοφορήσει απαγορευμένο τραγούδι του Σταμάτη Κραουνάκη με τον Γιώργο Μαρίνο στη δική του εταιρεία, τον «Σείριο».

*Τον ίδιο χρόνο δίνει με την Ορχήστρα των Χρωμάτων συναυλία υπέρ των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και πρωτοστατεί στην ίδρυση Πανελλήνιας Επιτροπής Αλληλεγγύης στον Κουρδικό λαό».

Ο ΝΕΟΝΑΖΙΣΜΟΣ

Τέλος, να σημειωθεί ότι θραύση έκανε προσφάτως στο Διαδίκτυο ένα κείμενο του Μάνου Χατζιδάκι που δημοσιεύτηκε πρώτη φορά πριν είκοσι χρόνια με τίτλο: "Ο νεοναζισμός δεν είναι οι άλλοι". Το είχε γράψει τον Φεβρουάριο του 1993  και είχε δημοσιευτεί στο πρόγραμμα αντιναζιστικής συναυλίας που είχε δώσει η Ορχήστρα των Χρωμάτων με έργα Βάιλ, Λιστ και Μπάρτον καθώς και στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία".

Προσφάτως δημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://fvasileiou.wordpress.com/2011/07/26/hadjidakis_neonazis/ από την οποία αναδημοσιεύτηκε σε πολλές ιστοσελίδες.
«Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός και κάθε αντικοινωνικό και αντιανθρώπινο φαινόμενο συμπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δεν περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει ιδεολογία. Είναι η μεγεθυμένη έκφραση - εκδήλωση του κτήνους που περιέχουμε μέσα μας χωρίς εμπόδιο στην ανάπτυξή του, όταν κοινωνικές ή πολιτικές συγκυρίες συντελούν, βοηθούν, ενισχύουν τη βάρβαρη και αντιανθρώπινη παρουσία του. Η μόνη αντιβίωση για την καταπολέμηση του κτήνους που περιέχουμε είναι η Παιδεία. Η αληθινή παιδεία και όχι η ανεύθυνη εκπαίδευση και η πληροφορία χωρίς κρίση και χωρίς ανήσυχη αμφισβητούμενη συμπερασματολογία. Αυτή η παιδεία που δεν εφησυχάζει ούτε δημιουργεί αυταρέσκεια στον σπουδάζοντα, αλλά πολλαπλασιάζει τα ερωτήματα και την ανασφάλεια. Όμως μια τέτοια παιδεία δεν ευνοείται από τις πολιτικές παρατάξεις και από όλες τις κυβερνήσεις, διότι κατασκευάζει ελεύθερους και ανυπότακτους πολίτες μη χρήσιμους για το ευτελές παιχνίδι των κομμάτων και της πολιτικής», έγραφε ο Μάνος Χατζιδάκις, ανάμεσα σε άλλα για να καταλήξει: «Ο νεοναζισμός δεν είναι θεωρία, σκέψη και αναρχία. Είναι μια παράσταση. Εσείς κι εμείς. Και πρωταγωνιστεί ο Θάνατος».

ΑΠΟ ΞΑΝΘΗ

ΚΑΙ ΡΕΘΥΜΝΟ

Όπως διαβάζουμε στην ιστοσελίδα www.hadjidakis.gr, o Μάνος Χατζιδάκις γεννήθηκε στις 23 Οκτωβρίου 1925 στην Ξάνθη. Ο πατέρας του, Γεώργιος Χατζιδάκις, καταγόταν από τη Μύρθιο Ρεθύμνου και ήταν δικηγόρος. Η μητέρα του, Αλίκη (Βασιλική), το γένος Αρβανιτίδου καταγόταν από την Αδριανούπολη. «Από την μητέρα μου», όπως έλεγε ο ίδιος, «κληρονόμησα όλους τους γρίφους που από παιδί μ' απασχολούν και μέχρι σήμερα κάνω προσπάθειες να τους λύσω. Χωρίς τους γρίφους της δεν θα 'μουν ποιητής...». Από την ηλικία των τεσσάρων ετών αρχίζει τα πρώτα μαθήματα πιάνου, με δασκάλα την Αλτουνιάν, γνωστή μουσικό της Ξάνθης, αρμενικής καταγωγής. Μάθαινε επίσης, βιολί και ακορντεόν. Το 1932, η μητέρα και τα δύο παιδιά, ο Μάνος και η Μιράντα, εγκαθίστανται οριστικά στην Αθήνα και οι γονείς χωρίζουν. Το 1938 ο πατέρας του σκοτώνεται σε αεροπορικό δυστύχημα ενώ ταξίδευε για το Μιλάνο. Το γεγονός αυτό καθώς και η έναρξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου, κατέστρεψαν οικονομικά την οικογένεια. Στα δύσκολα χρόνια της κατοχής και της απελευθέρωσης, εργάζεται ως φορτοεκφορτωτής στο λιμάνι του Πειραιά, παγοπώλης, εργάτης στο εργοστάσιο ζυθοποιίας του Φιξ, υπάλληλος στο φωτογραφείο του Μεγαλοοικονόμου, βοηθός νοσοκόμος στο 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Συγχρόνως αρχίζει ανώτερα θεωρητικά μαθήματα μουσικής με τον Μενέλαο Παλλάντιο, σημαντική μορφή της ελληνικής εθνικής μουσικής σχολής. Αρχίζει επίσης σπουδές Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (σπουδές που ποτέ δεν ολοκλήρωσε), ενώ παράλληλα γαλουχείται από καλλιτέχνες και διανοούμενους (Γκάτσος, Σεφέρης, Ελύτης, Τσαρούχης, Σικελιανός) της γενιάς του μεσοπολέμου, οι οποίοι θα συμβάλλουν ουσιαστικά στη διαμόρφωση των προσανατολισμών και της σκέψης του. Ο Νίκος Γκάτσος, με τον οποίο γνωρίστηκε το 1943, θα παραμείνει μέχρι το τέλος της ζωής του, ο μεγάλος δάσκαλος και ο ακριβός του φίλος. Η πρώτη του εμφάνιση ως συνθέτη στο μουσικό ορίζοντα της χώρας γίνεται το 1944 με τον Τελευταίο Ασπροκόρακα του Αλέξη Σολωμού, στο Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν. Στη σχολή του Θεάτρου Τέχνης, ο Χατζιδάκις θα παρακολουθήσει και μαθήματα υποκριτικής, θέλοντας να γίνει ηθοποιός, αλλά ο Κουν θα τον αποτρέψει. Μέσα από τη γόνιμη συνεργασία του, ως συνθέτη πια, με το Θέατρο Τέχνης που θα διαρκέσει δεκαπέντε χρόνια, θα γράψει μουσική για πολλά έργα του σύγχρονου θεατρικού ρεπερτορίου: Γυάλινος Κόσμος (Τ. Ουίλιαμς, 1946), Αντιγόνη (Ζ. Ανουίγ, 1947), Ματωμένος Γάμος (Φ. Γ. Λόρκα, 1948), Όλα τα Παιδιά του Θεού έχουν Φτερά (E. Ο' Νηλ, 1948), Λεωφορείον ο Πόθος (Τ. Ουίλλιαμς, 1948), Ο θάνατος του Εμποράκου (Α. Μίλερ, 1949) κ.ά.
Η σύγχρονη ελληνική κοινωνία, αναπτύχθηκε και τράφηκε από την προσωπικότητα του Μάνου Χατζιδάκι, που δεν δίστασε ούτε μια στιγμή να προβάλλει τα οράματά του στη πιο ακραία τους μορφή για να φανερώσει έτσι το βαθύτερο νόημα της τέχνης. Ασυμβίβαστος και πρωτοπόρος, εχθρός της σοβαροφάνειας και των παγιωμένων αντιλήψεων, λάτρης της «νεότητας» και της συνεχούς αμφισβήτησης και με όπλο του την ελληνική αλλά και την οικουμενική παιδεία, συνέδεσε τη λόγια με τη λαϊκή μουσική, δημιουργώντας έτσι ένα «νέο» ήχο, ένα «νέο» τραγούδι που έχει τις ρίζες του τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση. Το απόγευμα της 15ης Ιουνίου του 1994, ο Μάνος Χατζιδάκις «άρχισε το ταξίδι του προς τα άστρα». 
(Διαδρομές - Χανιώτικα νέα - 27/10/2012)
Link: http://www.haniotika-nea.gr/109740-o-manos-xatzidakis-kai-i-kriti/