Του ΝΙΚΟΥ ΛΑΤΙΝΑΚΗ
nikoscandia@gmail.com
Oταν οι μπουλντόζες των αντιπλημμυρικών έργων το 1998 βούλιαζαν στην παχιά και αιώνια υλή της εκβολής του ποταμού Κλαδισού, μία συμπολίτις μας λογοτέχνις και ποιήτρια, η Βικτωρία Θεοδώρου, έγραφε και παρέδωσε το 2008 στον πολιτισμό του τόπου μας το αριστουργηματικό ποίημά της "Κεδρισός"... 227 στίχων...
«Ο Κεδρισός Ουράνιος είναι ποταμός
στην Κυδωνία ρέει το είδωλό του,
παραπλανά τις λεύκες ασημένιος.
Επάνω τρέχει και παφλάζει
στης εκβολής του την παλίνδρομη φυγή,
εκεί μαζεύονται οι ψυχές που αφήσανε
το κάλλος τους το κέλυφός τους».
Στην ακτογραμμή, στην εκβολή του ποταμού, η πεζογέφυρα μικρή, περίεργη και τσιμεντένια, σε ρόλο προσωρινό (μέχρι την οριστική διευθέτηση της εκβολής) με το ξύλο ασυντήρητο να τονίζει το καμπύλο περίγραμμά της.
Οχι δεν διεκδικεί την περίτεχνη της πέτρας κατασκευή, το γύρισμα του θόλου, εκεί στην ισιάδα της εκβολής στο απόλυτο υψομετρικό μηδέν του Κεδρισού ποταμού και της θάλασσας.
Εκεί που σμίγουν δυο νερά, το κρυστάλλινο της Άνοιξης χιονόνερο με τ’ αλμυρό της θάλασσας του Λαζαρέτου. Θόλος του νερού και του θαλασσινού ορίζοντα, ορθώνεται χωρίς ποτέ να φθάνει απέναντι, αφού φάρδυνε -εκ των υστέρων- η εκβολή και ημιτελής έμεινε προς το παρόν, λόγω των διεκδικήσεων της κοίτης και των πρανών του ποταμού…
Λες και ο "Γεωμέτρης" δεν ήξερε τον τελικό από δυτικά προορισμό της…
Ανώφελη, η ύπαρξή της;
Ειδικά το καλοκαίρι, όταν δεν φροντίζει ο Χειμώνας για να φθάνουν τα νερά του ως τα κάτω, θα αναρωτηθεί κανείς…
«Χάθηκε το βαρύ στοιχείο
το αργιλόχωμα με τις κρυφές κυψέλες.
Πάλι δεν κατεβαίνει ο ποταμός να βρει
της θάλασσας το στήθος».
Αλλά… μετέωρη όπως στέκει σε ξεγελά, κάτι μας δείχνει η ύπαρξή της…
Σ’ αντίθεση με την προδιαγεγραμμένη μοίρα την αγχωτική του ατέλειωτου "πήγαινε - έλα" των αυτοκινήτων, μόλις 600μ. πιο πάνω στον Κόμβο, Γρίφο για "δυνατούς λυτές" των τριών(!) γεφυρών και των επτά(!) δρόμων…
Μάταια η μικρή πεζογέφυρα -τουλάχιστον μέχρι σήμερα- από τότε που κατασκευάστηκε το 2000, σηματοδοτεί την αναγκαιότητα σύνδεσης τριών παραλιών...
Νέας Χώρας - Κλαδισού - Απτέρων σε μια ενιαία περιπατική διαδρομή με την ανάδειξη και προστασία αυτής της υπέροχης ακτογραμμής από την Νέα Χώρα ως τη Χρυσή Ακτή και τη Δημοτική -πια- έκταση των Αγ. Αποστόλων…
«Ο φλοίσβος είναι λέξη του νερού
η τρικυμία είναι της τρίαινας.
Η θάλασσα ανοικτή κι απέραντη
με τ’ αναρίθμητά της άλφα».
…Προικισμένη από τη φύση και τη θάλασσα αλλά και υποβαθμισμένη όμως ακτογραμμή -ερημικό τοπίο εγκατάλειψης- πίσω από τη παραλία του Κλαδισού και δυτικά της εκβολής του. Βομβαρδισμένο τοπίο, τα απομεινάρια των εγκαταστάσεων από τα μέσα του ’90 του άλλοτε κοσμοπολίτικου Μπανγκαλόους Άπτερα να τελειώνουν πάνω ακριβώς στην αμμουδερή παραλία των Απτέρων… Δρόμος μετ’ εμποδίων από ανατολικά της εκβολής για την σύνδεση με την παραλία της Νέας Χώρας.
Κι όμως η εκβολή του ποταμού Κλαδισού είναι δια νόμου προστατευόμενη, όπως και οι ακτογραμμές, δηλαδή… ελεύθερη σε κάθε ασυδοσία, ιδιωτική και δημόσια…
Παρόλα αυτά οι αιώνιες, μικρές σε ύψος αλλά
μεγάλες σε μήκος, αμμοθίνες της παραλίας
του Κλαδισού αντέχουν μαζί με το Παγκράτιο το παράλιο, (τα κρινάκια της άμμου), που παραδόξως επιβιώνουν, ας είναι καλά ο άνεμος κι το αέναο θαλασσινό ταξίδι των κυμάτων σ’ ένα διαρκές "πήγαινε - έλα" των σπόρων των βολβών τους... Κάθε καλοκαίρι ανθίζουν στις αμμοθίνες αλλά ποιος τις προσέχει;
Οι ηδονοβλεψίες από τους αυτοσχέδιους κοιμητέδες τους ανάμεσα στις αμμοθίνες ή η εκτός δρόμου δύναμη των 4 τροχών που οργώνουν τις Αμμοθίνες, τους αμμόλοφους και τα χωματοβούνια νότια της παραλίας και δυτικά της εκβολής του ποταμού;
Κι όμως…
«Τίποτα το μεγάλο το έκτακτο
σ’ αυτόν τον τόπο για να το θυμάσαι
μια ρηχή κοίτη που στεγνώνει ο Αύγουστος
και το νερό δε φτάνει.
Ξερός της αγριόχηνας ο γόνος
ανάλαφρος για να πετά ο βολβός
στην άμμο του άγριου κρίνου,
εκεί της εφηβείας μας το κογχύλι».
Σημαδιακό και το μέρος, η τοποθεσία του ποταμού, εκεί που άλλοτε μόλις πριν τρία χρόνια τέλειωνε από δυτικά ο Δήμος Χανίων και η πόλη μας, εκεί στο -παλαιότερα ονομαζόμενο- Πετροκοπιό της Νέας Χώρας…
«Τα Όρη αδειάζουν τις κρυφές δεξαμενές
και κατεβαίνουνε τέλος καλοκαιριού
τα κρύσταλλα νερά, όπου καλλίπυγες γυναίκες
πλύνουν κι απλώνουνε τις μηλωτές.
Στρόβιλος τα νερά από τους κέδρους μυρωμένα
λούζονται και στεγνώνουν τα υφαντά στ’ αγκάθια…»
Τώρα; Με τον Καλλικράτη;
Στο μέσον, σχεδόν ακριβώς, το μοναδικό (!) ποτάμι, στα νέα όρια του Δήμου μας, να τον κόβει στα δύο, από τον Νότο προς τον Βορά.
«Βαθιά κρυμμένος στα χοχλάδια
της καλαμιάς ο κόντυλος έχει κρατήσει
το αχ του έρωτα και του θανάτου
και γύρω στην αδιάφορη αμμουδιά
πάλι και πάλι το ίδιο κύμα - σήμα.
Δε λησμονώ τη λάσπη εκείνη, την υλή
που κράτησε το σπόρο ζωντανό, το φύτρο,
μέσα στο σπάρτο τ’ αόρατο λιακόνι…».
Κι όμως επιμελώς το κρύβουμε, το περιφράσσουμε (!) στις ατομικές μας παραποτάμιες ιδιοκτησίες. Το καταπατούμε, το μολύνουμε, εμποδίζουμε με απρόσμενες συνέπειες την φυσική αιώνια ροή του. Δεν μπορούμε καν έστω κι από την μία όχθη να το περπατήσουμε, ούτε καν να το επισκεφτούμε.
Κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για να μην φαίνεται, να το θάψουμε αν μπορούμε το μακρόσυρτο των 15χλμ. κατέβασμά του.
Απ’ το ορεινό ιστορικό Θέρισσο πηγάζουν, από το Θερισσιανό φαράγγι κυλούν και κατεβαίνουν τα νερά του, Γαρύπα, Περβόλια, Πύργος, Καστροχώρι, Βαμβακόπουλο, Πελεκαπίνα, Νέα Χώρα η υπόλοιπη διαδρομή του…
Στην αρχή του στο Θερισσιανό φαράγγι και μόνο εκεί προς το τέλος στα τελευταία 600μ. της εκβολής του, αντιλαμβανόμαστε! την ύπαρξή του, το φυσικό του μέγεθος, την απλοχωριά του…
Παρότι εν μέρει υπεύθυνο άλλοτε για την ευφορία του κάμπου… Με πηγάδια και αύλακες γινόταν το πότισμα των περβολιών και κήπων…
Παρότι η Ιστορία τις πιο πολλές φορές τραγικά το έφερνε στην μνήμη μας…
«Τα μίση, οι πυρετοί, πατήθηκαν ισοπεδώθηκαν
γήπεδα και παιδιές όπου ήτανε στημένες οι αγχόνες
-χώμα δε δύνασαι να μαρτυρήσεις πια-
ούτε ο ευκάλυπτος με τα ξανθά μαλλιά της.
Πρόλαβε να τα πάρει ο πελαργός -
τανύθηκε η γη της όχθης φωτισμένη
καλεί τα έθνη τώρα να περάσουνε και να λουστούν».
«Ο Κεδρισός είναι μια ανάμνηση
είναι γραφή πάνω στην πέτρα».
Άραγε ποια να ’ναι η αξία, η σημασία του Κλαδισού ποταμού στο σήμερα;
Είναι η διατήρηση του οικοσυστήματος, η ορθολογική διαχείριση των πηγών του. Η αιώνια και ανεμπόδιστη κάθοδος και φυσική απορροή του νερού, η φυσική ροή του, που όπως λένε οι παλιοί, κάπου χάθηκε μεγάλο μέρος του νερού πίσω από τα βουνά του Βερέκυνθου (τα χαμηλοβούνια της Μαλάξας έως Βαρύπετρο) στους καταστροφικούς σεισμούς του 1856. Ίσως γι’ αυτό απόμεινε χείμαρρος μόνο τον χειμώνα και στεγνή κροκάλα η κοίτη του το καλοκαίρι στο Θερισσιανό φαράγγι…
Μόνο εκεί στην προικισμένη από την φύση περιοχή της Τρούμπας και του Αναβόλοντα, εκεί που στενεύει η κοιλάδα του ποταμού βγαίνοντας από τα Περιβόλια μετά τον οικισμό Γαρύπα και την τετράκλιτη εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπους, μια απόσταση 1km μέχρι την είσοδο στο Θερισσιανό φαράγγι, βρίσκονται οι πολύτιμες πηγές του.
Των Μπουτσουναρίων ανατολικά του ποταμού και πιο ψηλά στον λόφο ακριβώς πάνω από τα τελευταία σπίτια του οικισμού Γαρύπα.
Του Αγ. Χαραλάμπους δίπλα στην εκκλησία μέσα στο ρίζωμα του βράχου.
Της Κρυονερίδας μέσα στον ποταμό στη δυτική βάση της γέφυρας προς Μαριανά απέναντι και κατηφορικά από τον αφημένο στην τύχη του τρίκλητο ερειπωμένο ναό του Αγ. Γεωργίου.
Του Αναβάλοντα, μεσ’ στον ποταμό πιο ψηλά πριν το Θερισσιανό φαράγγι.
Σ’ αυτές τις τοποθεσίες βρίσκονται οι σημαντικές πηγές του και κάποιες αναβλύσεις πιο χαμηλά στον Πύργο.
Να παλεύουν οι πηγές με τις γεωτρήσεις και τους καιρούς για να κρατήσουν το ποτάμι ζωντανό…
Αλλά η μάχη μάλλον είναι άνιση. Η πετρόχτιστη θολωτή παλιά πηγή της Κρυονερίδας έχει χάσει τα κρύα νερά της, είναι θαμμένη, ούτε καν φαίνεται, από τα έργα όταν κατασκευάσθηκε η τσιμεντένια γέφυρα που ενώνει τον Γαρύπα με τα Μαριανά…
Αφού για πρώτη φορά φέτος -το 2013- η μεγάλη πηγή του Αναβάλοντα δεν άνοιξε… να τρέξουν τα νερά της… Ένα προμήνυμα για το τι θα επακολουθήσει, με τους καιρούς να αλλάζουν...
...Το ποτάμι πραγματικά ασφυκτιά, πρέπει να ανασάνει…
«Δεν είναι αυτό που αντίκρισαν τα μάτια μας
ούτε οι όχθες με τη πέτρα καλοχτισμένες
ούτε η νησίδα με τις πικροδάφνες.
Οι καλαμιές μετοίκησαν - στάχυα της λυγαριάς
δεν αποτρέπουνε τ’ ανωφελή
όσο κι αν στρώθηκε με το αλφάδι
από τον γεωμέτρη η κοίτη.
Το ρεύμα είναι νωθρό σαν κουρασμένο
στην θάλασσα δε φτάνει...»
Είναι η φυσική σύνδεση του Ορεινού των Λευκών Ορέων με το πεδινό, την ακτογραμμή και την θάλασσα. Των περιοχών του Καλλικράτη που βρίσκονται στην ροή του.
Κυρίως όμως είναι η επισκεψιμότητα, η προσβασιμότητα του ανθρώπου προς το ποτάμι όχι
φυσικά ως προς την καταπάτηση, την τσιμεντοποίηση και την μόλυνσή του, αλλά σε ρόλο προστασίας, ανάδειξης και ήπιας αξιοποίησής του… Με την ενεργοποίηση και εφαρμογή της νομοθεσίας για την οριοθέτηση του ποταμού και της παρόχθιας ζώνης.
Είναι (πρέπει να αποτελέσει, όσο δύσκολο και αν είναι, λόγω των ιδιοκτησιών που το καθιστούν απροσπέλαστο) μια κεντρική διαδρομή, με τον ορισμό και διαφύλαξη των παρόχθιων ζωνών, όπως έγινε στα 600 μέτρα στην εκβολή του, ένας φυσικός άξονας από το Θέρισο (το θερισιανό φαράγγι) έως την ακτογραμμή. Φυσιολατρικής, περιηγητικής, αθλητικής, περιπατικής διαδρομής και ανέξοδης αναψυχής στο κέντρο του Καλλικρατικού Δήμου, που θα συνδέεται μέσω της ανάδειξης της ακτογραμμής και με τους Αγ. Αποστόλους. Ο άξονας του Νερού. Με την παράλληλη αξιοποίηση στην ενδοχώρα ορισμένων φυσικών διασταυρώσεων ή και ρεμάτων αν είναι δυνατόν που πέφτουν στον Κλαδισό ποταμό. Ως ένα παράλληλο φυσικό δίκτυο περιπατικής μετακίνησης σε φυσικά πάρκα -αξιοθέατα- μνημεία που είναι διάσπαρτα στην ενδοχώρα του Καλλικρατικού Δήμου...
Στο μισογκρεμισμένο πέτρινο γιοφύρι της περιόδου της Βενετοκρατίας που σώζεται ακριβώς από κάτω από την τετράκλιτη εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπους, οι κισσοί του ποταμού προσπαθούν να κάνουν αυτό που δεν κάνει σήμερα ο άνθρωπος...
Να συγκρατήσουν από την φθορά του χρόνου και την ανθρώπινη αδιαφορία ό,τι απόμεινε... από το γύρισμα του θόλου, τη δεσιά της πέτρας...
Η ύπαρξή του... το μαρτυρά.
Ενωνε τις δύο όχθες του ποταμού Κλαδισού σε μια μετακίνηση και επικοινωνία των τότε ανθρώπων...
Τεσσάρων σημαντικών Ιστορικών και Θρησκευτικών κέντρων με βάση το νερό. Τον άξονα του νερού.
Μπουτσουνάρια - Μεσαιωνικός και Βυζαντινός οικισμός Γαρύπα - Κλαδισός ποταμός - Μονή Αγ. Κυριακής - ύψωμα Κάστελος (στο Βαρύπτερο) που αποτελούσε αρχαία ακρόπολη και μετέπειτα Βυζαντινό και Ενετικό Κάστρο…
Τέσσερις τόποι όπου φύση, άνθρωπος και ιστορία συναντήθηκαν στην πορεία του χρόνου... Σήμερα;
«...Πρέπει τους θησαυρούς μας να μαζέψω
να βρω εκείνον που θα μεσιτέψει
για την αιματηρή συναλλαγή,
να ξαναπάω εκεί απ’ όπου ορμήθηκα
για να ’ρθω στην ανώνυμη αρένα.
Γύρω βουνά ας είναι ιοστέφανα…»
Άραγε αυτό το ήπιο και μεγάλο φυσικό έργο Άνθρωπος - Νερό - Περιβάλλον και φυσικό κάλος - Μνημεία - Αρχαιολογικοί χώροι - Περιπατική, Ποδηλατική, μετακίνηση - Δημοτικοί χώροι αναψυχής στην ενδοχώρα του Δήμου μας, είναι εφικτό από τον σήμερα άνθρωπο; Ανθρωποκεντρικά; Ή μήπως τ’ όνειρο και η σκέψη αρχίζει ακριβώς και τελειώνει εδώ;
Ως συνήθως με την διατύπωση μιας σκέψης;
«Για τον άνεμο τις γράφω αυτές τις λέξεις
για της Νήσου τον Άνακτα τις δένω
μέσα στο στρόβιλο και στον αφρό.
Κι αυτό το άσπρο χαρτί χαρακωμένο
σε παντογράφο του τυφλού
θα τις σηκώσει και στο κενό θα τις φυσήξει
μαζί με το σεισμό της καλαμιάς.
Ας φύγουν οι λέξεις αν μπορούν - ας φύγουν
να πέσει μόνο ο σπόρος…».
Μπουτσουνάρια - Γαρύπας
Προικισμένη φύση και Ιστορία συναντήθηκαν σ’ αυτήν την τοποθεσία με πρωταγωνιστή πάντα το Νερό. Πηγές, στέρνα, αιωνόβια πλατάνια, απομεινάρια τοιχοποιιών, άλλοτε περίλαμπρου ενετικού οικοδομήματος, ερείπια ενός παλιού καφενείου όταν τα Μπουτσουνάρια αποτελούσαν παλιότερα πόλο αναψυχής για αρκετούς Χανιώτες...
Τόπος επαναστατικών συναθροίσεων και συνελεύσεων...
Για να βγει ο επισκέπτης στα Μπουτσουνάρια δεν έχει παρά να ακολουθήσει τον νεραύλακα από την Κρήνη (που βρίσκεται στην αριστερή άκρη του δρόμου Περιβόλια - Θέρισο πριν την εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπους) να ανέβει τα γραφικά στενά του Μεσαιωνικού και Βυζαντινού οικισμού Γαρύπα και να βρεθεί στο φυσικό πλάτωμα των Πηγών...
Οι πηγές αυτές μαζί με του Αγ. Χαραλάμπους και της Κρυονερίδας φρόντιζαν επί σειρά αιώνων για την ύδρευση της πόλης των Χανίων... Πρώτοι οι Βενετοί κατασκεύασαν υδραγωγείο συγκεντρώνοντας τα νερά των τριών πηγών σε 'Κουτούτα' και με φυσική ροή μέσω πήλινου αγωγού μετέφεραν τα νερά στην παλιά πόλη στην Μαρμάρινη Κρήνη που υπήρχε στην πλατεία Συντριβανίου...
Περισσότερα στοιχεία για την ιστορία της τοποθεσίας, του οικισμού και της ευρύτερης περιοχής υπάρχουν στην εμπεριστατωμένη έρευνα-παρουσίαση του συντοπίτη μας Μανώλη Μανούσακα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Κρητικό Πανόραμα, τεύχος 39, Φεβρουάριος 2011, με τίτλο 'Προικισμένα Μπουτσουνάρια'.
Λόφος Κάστελος
Στο Βαρύπετρο κοντά στην μονή της Αγ. Κυριακής. Σημαντικός Αρχαιολογικός Χώρος δυστυχώς περιφραγμένος και στην ουσία απροσπέλαστος στον επισκέπτη.
Αρχαία Ακρόπολις, Βυζαντινό και Ενετικό Κάστρο με ισχυρά τείχη και Δεξαμενές.
Η συνέχιση του έργου της ήπιας ανάπλασης που έγινε στην περιοχή της Μονής της Αγίας Κυριακής θα ήταν ευχής έργο να συνεχισθεί κατά τα ίδια περιβαλλοντικά πρότυπα με την συνεργασία εκκλησίας - Δήμου - Αρχαιολογίας για την διασφάλιση - ανάδειξη αλλά και επισκεψιμότητα των αρχαιολογικών χώρων στο ύψωμα Κάστελος.
Μονή Αγ. Κυριακής
Παλιό Μετόχι και μνημείο του 17ου αιώνα η μονή της Αγ. Κυριακής βρίσκεται σε μια ιδιαίτερη και φυσικού κάλλους περιοχή ανατολικά της Λιμνούπολης στο Βαρύπετρο.
Περιοχή με αισθητικό δάσος, μικρό φαράγγι που τον χειμώνα μετατρέπεται σε ποτάμι, και με πολλά σπηλαιώδη παρεκκλήσια στα οποία οδηγούν λιθόστρωτα μονοπάτια και πολυάριθμα πέτρινα σκαλιά.
Η ανάπλαση της όλης περιοχής και της Μονής έγινε το 1993-1996 και αποτελεί παράδειγμα-υπόδειγμα περιβαλλοντικής ανάδειξης της ομορφιάς του τόπου διασφαλίζοντας την ισορροπία του οικοσυστήματος της χλωρίδας και πανίδας και την ανάδειξη του δάσους και φαραγγιού με την περιπατική-θρησκευτική και ιστορική αναψυχή του επισκέπτη....
Πέτρινο Γιοφύρι στον Ποταμό Κλαδισό
Περιόδου της Βενετοκρατίας στον Αγ. Χαράλαμπο. Ενωνε τις δυο όχθες του Κλαδισού ποταμού σε μια μετακίνηση και επικοινωνία των τότε ανθρώπων, τεσσάρων ιστορικών και θρησκευτικών κέντρων Μπουτσουνάρια - Γαρύπας - Αγ. Κυριακή - Κάστελος.
Όσο στέκει ακόμη ο θόλος μπορεί εύκολα να επισκευασθεί.
Όλα τα ανωτέρω αποσπάσματα στίχων που παρεμβάλλονται μεταξύ του κειμένου, επελέγησαν από το βιβλίο της Βικτωρίας Θεοδώρου "ΚΑΤΑΛΟΓΙ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΣΤΟΡΑ" εκδόσεις ΔΙΑΤΤΩΝ 2008, στο οποίο εμπεριέχεται και το ποίημα "Κεδρισός" (Κεδρισός η αρχαία ονομασία του ποταμού Κλαδισού).
(Αναδημοσίευση από "Διαδρομές" - Χανιώτικα νέα - 25/5/2013)
Link: http://www.haniotika-nea.gr/121906-20.html
nikoscandia@gmail.com
Oταν οι μπουλντόζες των αντιπλημμυρικών έργων το 1998 βούλιαζαν στην παχιά και αιώνια υλή της εκβολής του ποταμού Κλαδισού, μία συμπολίτις μας λογοτέχνις και ποιήτρια, η Βικτωρία Θεοδώρου, έγραφε και παρέδωσε το 2008 στον πολιτισμό του τόπου μας το αριστουργηματικό ποίημά της "Κεδρισός"... 227 στίχων...
«Ο Κεδρισός Ουράνιος είναι ποταμός
στην Κυδωνία ρέει το είδωλό του,
παραπλανά τις λεύκες ασημένιος.
Επάνω τρέχει και παφλάζει
στης εκβολής του την παλίνδρομη φυγή,
εκεί μαζεύονται οι ψυχές που αφήσανε
το κάλλος τους το κέλυφός τους».
Στην ακτογραμμή, στην εκβολή του ποταμού, η πεζογέφυρα μικρή, περίεργη και τσιμεντένια, σε ρόλο προσωρινό (μέχρι την οριστική διευθέτηση της εκβολής) με το ξύλο ασυντήρητο να τονίζει το καμπύλο περίγραμμά της.
Οχι δεν διεκδικεί την περίτεχνη της πέτρας κατασκευή, το γύρισμα του θόλου, εκεί στην ισιάδα της εκβολής στο απόλυτο υψομετρικό μηδέν του Κεδρισού ποταμού και της θάλασσας.
Εκεί που σμίγουν δυο νερά, το κρυστάλλινο της Άνοιξης χιονόνερο με τ’ αλμυρό της θάλασσας του Λαζαρέτου. Θόλος του νερού και του θαλασσινού ορίζοντα, ορθώνεται χωρίς ποτέ να φθάνει απέναντι, αφού φάρδυνε -εκ των υστέρων- η εκβολή και ημιτελής έμεινε προς το παρόν, λόγω των διεκδικήσεων της κοίτης και των πρανών του ποταμού…
Λες και ο "Γεωμέτρης" δεν ήξερε τον τελικό από δυτικά προορισμό της…
Ανώφελη, η ύπαρξή της;
Ειδικά το καλοκαίρι, όταν δεν φροντίζει ο Χειμώνας για να φθάνουν τα νερά του ως τα κάτω, θα αναρωτηθεί κανείς…
«Χάθηκε το βαρύ στοιχείο
το αργιλόχωμα με τις κρυφές κυψέλες.
Πάλι δεν κατεβαίνει ο ποταμός να βρει
της θάλασσας το στήθος».
Αλλά… μετέωρη όπως στέκει σε ξεγελά, κάτι μας δείχνει η ύπαρξή της…
Σ’ αντίθεση με την προδιαγεγραμμένη μοίρα την αγχωτική του ατέλειωτου "πήγαινε - έλα" των αυτοκινήτων, μόλις 600μ. πιο πάνω στον Κόμβο, Γρίφο για "δυνατούς λυτές" των τριών(!) γεφυρών και των επτά(!) δρόμων…
Μάταια η μικρή πεζογέφυρα -τουλάχιστον μέχρι σήμερα- από τότε που κατασκευάστηκε το 2000, σηματοδοτεί την αναγκαιότητα σύνδεσης τριών παραλιών...
Νέας Χώρας - Κλαδισού - Απτέρων σε μια ενιαία περιπατική διαδρομή με την ανάδειξη και προστασία αυτής της υπέροχης ακτογραμμής από την Νέα Χώρα ως τη Χρυσή Ακτή και τη Δημοτική -πια- έκταση των Αγ. Αποστόλων…
«Ο φλοίσβος είναι λέξη του νερού
η τρικυμία είναι της τρίαινας.
Η θάλασσα ανοικτή κι απέραντη
με τ’ αναρίθμητά της άλφα».
…Προικισμένη από τη φύση και τη θάλασσα αλλά και υποβαθμισμένη όμως ακτογραμμή -ερημικό τοπίο εγκατάλειψης- πίσω από τη παραλία του Κλαδισού και δυτικά της εκβολής του. Βομβαρδισμένο τοπίο, τα απομεινάρια των εγκαταστάσεων από τα μέσα του ’90 του άλλοτε κοσμοπολίτικου Μπανγκαλόους Άπτερα να τελειώνουν πάνω ακριβώς στην αμμουδερή παραλία των Απτέρων… Δρόμος μετ’ εμποδίων από ανατολικά της εκβολής για την σύνδεση με την παραλία της Νέας Χώρας.
Κι όμως η εκβολή του ποταμού Κλαδισού είναι δια νόμου προστατευόμενη, όπως και οι ακτογραμμές, δηλαδή… ελεύθερη σε κάθε ασυδοσία, ιδιωτική και δημόσια…
Παρόλα αυτά οι αιώνιες, μικρές σε ύψος αλλά
μεγάλες σε μήκος, αμμοθίνες της παραλίας
του Κλαδισού αντέχουν μαζί με το Παγκράτιο το παράλιο, (τα κρινάκια της άμμου), που παραδόξως επιβιώνουν, ας είναι καλά ο άνεμος κι το αέναο θαλασσινό ταξίδι των κυμάτων σ’ ένα διαρκές "πήγαινε - έλα" των σπόρων των βολβών τους... Κάθε καλοκαίρι ανθίζουν στις αμμοθίνες αλλά ποιος τις προσέχει;
Οι ηδονοβλεψίες από τους αυτοσχέδιους κοιμητέδες τους ανάμεσα στις αμμοθίνες ή η εκτός δρόμου δύναμη των 4 τροχών που οργώνουν τις Αμμοθίνες, τους αμμόλοφους και τα χωματοβούνια νότια της παραλίας και δυτικά της εκβολής του ποταμού;
Κι όμως…
«Τίποτα το μεγάλο το έκτακτο
σ’ αυτόν τον τόπο για να το θυμάσαι
μια ρηχή κοίτη που στεγνώνει ο Αύγουστος
και το νερό δε φτάνει.
Ξερός της αγριόχηνας ο γόνος
ανάλαφρος για να πετά ο βολβός
στην άμμο του άγριου κρίνου,
εκεί της εφηβείας μας το κογχύλι».
Σημαδιακό και το μέρος, η τοποθεσία του ποταμού, εκεί που άλλοτε μόλις πριν τρία χρόνια τέλειωνε από δυτικά ο Δήμος Χανίων και η πόλη μας, εκεί στο -παλαιότερα ονομαζόμενο- Πετροκοπιό της Νέας Χώρας…
«Τα Όρη αδειάζουν τις κρυφές δεξαμενές
και κατεβαίνουνε τέλος καλοκαιριού
τα κρύσταλλα νερά, όπου καλλίπυγες γυναίκες
πλύνουν κι απλώνουνε τις μηλωτές.
Στρόβιλος τα νερά από τους κέδρους μυρωμένα
λούζονται και στεγνώνουν τα υφαντά στ’ αγκάθια…»
Τώρα; Με τον Καλλικράτη;
Στο μέσον, σχεδόν ακριβώς, το μοναδικό (!) ποτάμι, στα νέα όρια του Δήμου μας, να τον κόβει στα δύο, από τον Νότο προς τον Βορά.
«Βαθιά κρυμμένος στα χοχλάδια
της καλαμιάς ο κόντυλος έχει κρατήσει
το αχ του έρωτα και του θανάτου
και γύρω στην αδιάφορη αμμουδιά
πάλι και πάλι το ίδιο κύμα - σήμα.
Δε λησμονώ τη λάσπη εκείνη, την υλή
που κράτησε το σπόρο ζωντανό, το φύτρο,
μέσα στο σπάρτο τ’ αόρατο λιακόνι…».
Κι όμως επιμελώς το κρύβουμε, το περιφράσσουμε (!) στις ατομικές μας παραποτάμιες ιδιοκτησίες. Το καταπατούμε, το μολύνουμε, εμποδίζουμε με απρόσμενες συνέπειες την φυσική αιώνια ροή του. Δεν μπορούμε καν έστω κι από την μία όχθη να το περπατήσουμε, ούτε καν να το επισκεφτούμε.
Κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για να μην φαίνεται, να το θάψουμε αν μπορούμε το μακρόσυρτο των 15χλμ. κατέβασμά του.
Απ’ το ορεινό ιστορικό Θέρισσο πηγάζουν, από το Θερισσιανό φαράγγι κυλούν και κατεβαίνουν τα νερά του, Γαρύπα, Περβόλια, Πύργος, Καστροχώρι, Βαμβακόπουλο, Πελεκαπίνα, Νέα Χώρα η υπόλοιπη διαδρομή του…
Στην αρχή του στο Θερισσιανό φαράγγι και μόνο εκεί προς το τέλος στα τελευταία 600μ. της εκβολής του, αντιλαμβανόμαστε! την ύπαρξή του, το φυσικό του μέγεθος, την απλοχωριά του…
Παρότι εν μέρει υπεύθυνο άλλοτε για την ευφορία του κάμπου… Με πηγάδια και αύλακες γινόταν το πότισμα των περβολιών και κήπων…
Παρότι η Ιστορία τις πιο πολλές φορές τραγικά το έφερνε στην μνήμη μας…
«Τα μίση, οι πυρετοί, πατήθηκαν ισοπεδώθηκαν
γήπεδα και παιδιές όπου ήτανε στημένες οι αγχόνες
-χώμα δε δύνασαι να μαρτυρήσεις πια-
ούτε ο ευκάλυπτος με τα ξανθά μαλλιά της.
Πρόλαβε να τα πάρει ο πελαργός -
τανύθηκε η γη της όχθης φωτισμένη
καλεί τα έθνη τώρα να περάσουνε και να λουστούν».
«Ο Κεδρισός είναι μια ανάμνηση
είναι γραφή πάνω στην πέτρα».
Άραγε ποια να ’ναι η αξία, η σημασία του Κλαδισού ποταμού στο σήμερα;
Είναι η διατήρηση του οικοσυστήματος, η ορθολογική διαχείριση των πηγών του. Η αιώνια και ανεμπόδιστη κάθοδος και φυσική απορροή του νερού, η φυσική ροή του, που όπως λένε οι παλιοί, κάπου χάθηκε μεγάλο μέρος του νερού πίσω από τα βουνά του Βερέκυνθου (τα χαμηλοβούνια της Μαλάξας έως Βαρύπετρο) στους καταστροφικούς σεισμούς του 1856. Ίσως γι’ αυτό απόμεινε χείμαρρος μόνο τον χειμώνα και στεγνή κροκάλα η κοίτη του το καλοκαίρι στο Θερισσιανό φαράγγι…
Μόνο εκεί στην προικισμένη από την φύση περιοχή της Τρούμπας και του Αναβόλοντα, εκεί που στενεύει η κοιλάδα του ποταμού βγαίνοντας από τα Περιβόλια μετά τον οικισμό Γαρύπα και την τετράκλιτη εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπους, μια απόσταση 1km μέχρι την είσοδο στο Θερισσιανό φαράγγι, βρίσκονται οι πολύτιμες πηγές του.
Των Μπουτσουναρίων ανατολικά του ποταμού και πιο ψηλά στον λόφο ακριβώς πάνω από τα τελευταία σπίτια του οικισμού Γαρύπα.
Του Αγ. Χαραλάμπους δίπλα στην εκκλησία μέσα στο ρίζωμα του βράχου.
Της Κρυονερίδας μέσα στον ποταμό στη δυτική βάση της γέφυρας προς Μαριανά απέναντι και κατηφορικά από τον αφημένο στην τύχη του τρίκλητο ερειπωμένο ναό του Αγ. Γεωργίου.
Του Αναβάλοντα, μεσ’ στον ποταμό πιο ψηλά πριν το Θερισσιανό φαράγγι.
Σ’ αυτές τις τοποθεσίες βρίσκονται οι σημαντικές πηγές του και κάποιες αναβλύσεις πιο χαμηλά στον Πύργο.
Να παλεύουν οι πηγές με τις γεωτρήσεις και τους καιρούς για να κρατήσουν το ποτάμι ζωντανό…
Αλλά η μάχη μάλλον είναι άνιση. Η πετρόχτιστη θολωτή παλιά πηγή της Κρυονερίδας έχει χάσει τα κρύα νερά της, είναι θαμμένη, ούτε καν φαίνεται, από τα έργα όταν κατασκευάσθηκε η τσιμεντένια γέφυρα που ενώνει τον Γαρύπα με τα Μαριανά…
Αφού για πρώτη φορά φέτος -το 2013- η μεγάλη πηγή του Αναβάλοντα δεν άνοιξε… να τρέξουν τα νερά της… Ένα προμήνυμα για το τι θα επακολουθήσει, με τους καιρούς να αλλάζουν...
...Το ποτάμι πραγματικά ασφυκτιά, πρέπει να ανασάνει…
«Δεν είναι αυτό που αντίκρισαν τα μάτια μας
ούτε οι όχθες με τη πέτρα καλοχτισμένες
ούτε η νησίδα με τις πικροδάφνες.
Οι καλαμιές μετοίκησαν - στάχυα της λυγαριάς
δεν αποτρέπουνε τ’ ανωφελή
όσο κι αν στρώθηκε με το αλφάδι
από τον γεωμέτρη η κοίτη.
Το ρεύμα είναι νωθρό σαν κουρασμένο
στην θάλασσα δε φτάνει...»
Είναι η φυσική σύνδεση του Ορεινού των Λευκών Ορέων με το πεδινό, την ακτογραμμή και την θάλασσα. Των περιοχών του Καλλικράτη που βρίσκονται στην ροή του.
Κυρίως όμως είναι η επισκεψιμότητα, η προσβασιμότητα του ανθρώπου προς το ποτάμι όχι
φυσικά ως προς την καταπάτηση, την τσιμεντοποίηση και την μόλυνσή του, αλλά σε ρόλο προστασίας, ανάδειξης και ήπιας αξιοποίησής του… Με την ενεργοποίηση και εφαρμογή της νομοθεσίας για την οριοθέτηση του ποταμού και της παρόχθιας ζώνης.
Είναι (πρέπει να αποτελέσει, όσο δύσκολο και αν είναι, λόγω των ιδιοκτησιών που το καθιστούν απροσπέλαστο) μια κεντρική διαδρομή, με τον ορισμό και διαφύλαξη των παρόχθιων ζωνών, όπως έγινε στα 600 μέτρα στην εκβολή του, ένας φυσικός άξονας από το Θέρισο (το θερισιανό φαράγγι) έως την ακτογραμμή. Φυσιολατρικής, περιηγητικής, αθλητικής, περιπατικής διαδρομής και ανέξοδης αναψυχής στο κέντρο του Καλλικρατικού Δήμου, που θα συνδέεται μέσω της ανάδειξης της ακτογραμμής και με τους Αγ. Αποστόλους. Ο άξονας του Νερού. Με την παράλληλη αξιοποίηση στην ενδοχώρα ορισμένων φυσικών διασταυρώσεων ή και ρεμάτων αν είναι δυνατόν που πέφτουν στον Κλαδισό ποταμό. Ως ένα παράλληλο φυσικό δίκτυο περιπατικής μετακίνησης σε φυσικά πάρκα -αξιοθέατα- μνημεία που είναι διάσπαρτα στην ενδοχώρα του Καλλικρατικού Δήμου...
Στο μισογκρεμισμένο πέτρινο γιοφύρι της περιόδου της Βενετοκρατίας που σώζεται ακριβώς από κάτω από την τετράκλιτη εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπους, οι κισσοί του ποταμού προσπαθούν να κάνουν αυτό που δεν κάνει σήμερα ο άνθρωπος...
Να συγκρατήσουν από την φθορά του χρόνου και την ανθρώπινη αδιαφορία ό,τι απόμεινε... από το γύρισμα του θόλου, τη δεσιά της πέτρας...
Η ύπαρξή του... το μαρτυρά.
Ενωνε τις δύο όχθες του ποταμού Κλαδισού σε μια μετακίνηση και επικοινωνία των τότε ανθρώπων...
Τεσσάρων σημαντικών Ιστορικών και Θρησκευτικών κέντρων με βάση το νερό. Τον άξονα του νερού.
Μπουτσουνάρια - Μεσαιωνικός και Βυζαντινός οικισμός Γαρύπα - Κλαδισός ποταμός - Μονή Αγ. Κυριακής - ύψωμα Κάστελος (στο Βαρύπτερο) που αποτελούσε αρχαία ακρόπολη και μετέπειτα Βυζαντινό και Ενετικό Κάστρο…
Τέσσερις τόποι όπου φύση, άνθρωπος και ιστορία συναντήθηκαν στην πορεία του χρόνου... Σήμερα;
«...Πρέπει τους θησαυρούς μας να μαζέψω
να βρω εκείνον που θα μεσιτέψει
για την αιματηρή συναλλαγή,
να ξαναπάω εκεί απ’ όπου ορμήθηκα
για να ’ρθω στην ανώνυμη αρένα.
Γύρω βουνά ας είναι ιοστέφανα…»
Άραγε αυτό το ήπιο και μεγάλο φυσικό έργο Άνθρωπος - Νερό - Περιβάλλον και φυσικό κάλος - Μνημεία - Αρχαιολογικοί χώροι - Περιπατική, Ποδηλατική, μετακίνηση - Δημοτικοί χώροι αναψυχής στην ενδοχώρα του Δήμου μας, είναι εφικτό από τον σήμερα άνθρωπο; Ανθρωποκεντρικά; Ή μήπως τ’ όνειρο και η σκέψη αρχίζει ακριβώς και τελειώνει εδώ;
Ως συνήθως με την διατύπωση μιας σκέψης;
«Για τον άνεμο τις γράφω αυτές τις λέξεις
για της Νήσου τον Άνακτα τις δένω
μέσα στο στρόβιλο και στον αφρό.
Κι αυτό το άσπρο χαρτί χαρακωμένο
σε παντογράφο του τυφλού
θα τις σηκώσει και στο κενό θα τις φυσήξει
μαζί με το σεισμό της καλαμιάς.
Ας φύγουν οι λέξεις αν μπορούν - ας φύγουν
να πέσει μόνο ο σπόρος…».
Μπουτσουνάρια - Γαρύπας
Προικισμένη φύση και Ιστορία συναντήθηκαν σ’ αυτήν την τοποθεσία με πρωταγωνιστή πάντα το Νερό. Πηγές, στέρνα, αιωνόβια πλατάνια, απομεινάρια τοιχοποιιών, άλλοτε περίλαμπρου ενετικού οικοδομήματος, ερείπια ενός παλιού καφενείου όταν τα Μπουτσουνάρια αποτελούσαν παλιότερα πόλο αναψυχής για αρκετούς Χανιώτες...
Τόπος επαναστατικών συναθροίσεων και συνελεύσεων...
Για να βγει ο επισκέπτης στα Μπουτσουνάρια δεν έχει παρά να ακολουθήσει τον νεραύλακα από την Κρήνη (που βρίσκεται στην αριστερή άκρη του δρόμου Περιβόλια - Θέρισο πριν την εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπους) να ανέβει τα γραφικά στενά του Μεσαιωνικού και Βυζαντινού οικισμού Γαρύπα και να βρεθεί στο φυσικό πλάτωμα των Πηγών...
Οι πηγές αυτές μαζί με του Αγ. Χαραλάμπους και της Κρυονερίδας φρόντιζαν επί σειρά αιώνων για την ύδρευση της πόλης των Χανίων... Πρώτοι οι Βενετοί κατασκεύασαν υδραγωγείο συγκεντρώνοντας τα νερά των τριών πηγών σε 'Κουτούτα' και με φυσική ροή μέσω πήλινου αγωγού μετέφεραν τα νερά στην παλιά πόλη στην Μαρμάρινη Κρήνη που υπήρχε στην πλατεία Συντριβανίου...
Περισσότερα στοιχεία για την ιστορία της τοποθεσίας, του οικισμού και της ευρύτερης περιοχής υπάρχουν στην εμπεριστατωμένη έρευνα-παρουσίαση του συντοπίτη μας Μανώλη Μανούσακα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Κρητικό Πανόραμα, τεύχος 39, Φεβρουάριος 2011, με τίτλο 'Προικισμένα Μπουτσουνάρια'.
Λόφος Κάστελος
Στο Βαρύπετρο κοντά στην μονή της Αγ. Κυριακής. Σημαντικός Αρχαιολογικός Χώρος δυστυχώς περιφραγμένος και στην ουσία απροσπέλαστος στον επισκέπτη.
Αρχαία Ακρόπολις, Βυζαντινό και Ενετικό Κάστρο με ισχυρά τείχη και Δεξαμενές.
Η συνέχιση του έργου της ήπιας ανάπλασης που έγινε στην περιοχή της Μονής της Αγίας Κυριακής θα ήταν ευχής έργο να συνεχισθεί κατά τα ίδια περιβαλλοντικά πρότυπα με την συνεργασία εκκλησίας - Δήμου - Αρχαιολογίας για την διασφάλιση - ανάδειξη αλλά και επισκεψιμότητα των αρχαιολογικών χώρων στο ύψωμα Κάστελος.
Μονή Αγ. Κυριακής
Παλιό Μετόχι και μνημείο του 17ου αιώνα η μονή της Αγ. Κυριακής βρίσκεται σε μια ιδιαίτερη και φυσικού κάλλους περιοχή ανατολικά της Λιμνούπολης στο Βαρύπετρο.
Περιοχή με αισθητικό δάσος, μικρό φαράγγι που τον χειμώνα μετατρέπεται σε ποτάμι, και με πολλά σπηλαιώδη παρεκκλήσια στα οποία οδηγούν λιθόστρωτα μονοπάτια και πολυάριθμα πέτρινα σκαλιά.
Η ανάπλαση της όλης περιοχής και της Μονής έγινε το 1993-1996 και αποτελεί παράδειγμα-υπόδειγμα περιβαλλοντικής ανάδειξης της ομορφιάς του τόπου διασφαλίζοντας την ισορροπία του οικοσυστήματος της χλωρίδας και πανίδας και την ανάδειξη του δάσους και φαραγγιού με την περιπατική-θρησκευτική και ιστορική αναψυχή του επισκέπτη....
Πέτρινο Γιοφύρι στον Ποταμό Κλαδισό
Περιόδου της Βενετοκρατίας στον Αγ. Χαράλαμπο. Ενωνε τις δυο όχθες του Κλαδισού ποταμού σε μια μετακίνηση και επικοινωνία των τότε ανθρώπων, τεσσάρων ιστορικών και θρησκευτικών κέντρων Μπουτσουνάρια - Γαρύπας - Αγ. Κυριακή - Κάστελος.
Όσο στέκει ακόμη ο θόλος μπορεί εύκολα να επισκευασθεί.
Όλα τα ανωτέρω αποσπάσματα στίχων που παρεμβάλλονται μεταξύ του κειμένου, επελέγησαν από το βιβλίο της Βικτωρίας Θεοδώρου "ΚΑΤΑΛΟΓΙ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΣΤΟΡΑ" εκδόσεις ΔΙΑΤΤΩΝ 2008, στο οποίο εμπεριέχεται και το ποίημα "Κεδρισός" (Κεδρισός η αρχαία ονομασία του ποταμού Κλαδισού).
(Αναδημοσίευση από "Διαδρομές" - Χανιώτικα νέα - 25/5/2013)
Link: http://www.haniotika-nea.gr/121906-20.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου