Του ΓΙΑΝΝΗ ΛΥΒΙΑΚΗ
Φως στην άγνωστη ιστορία των λεπρών της Κρήτης ρίχνει το νέο βιβλίο του Ρεθυμνιώτη δικηγόρου-ερευνητή Χαρίδημου Ανδ. Παπαδάκη. Για πρώτη φορά παρουσιάζει τεκμηριωμένα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι στη Σπιναλόγκα -έγινε ιδιαίτερα γνωστή από το τηλεοπτικό «Νησί»- ζούσαν όχι μόνο χριστιανοί, αλλά και μουσουλμάνοι λεπροί, που το 1924, κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών, μεταφέρθηκαν ως ανταλλάξιμοι λεπροί στην Κωνσταντινούπολη και μετά στο Ερζερούμ!
Και τον απάντησαν δέκα λεπροί άνδρες, που στάθηκαν παράμερα Και τον απάντησαν δέκα λεπροί άνδρες, που στάθηκαν παράμερα Ο συγγραφέας ταξίδεψε σε Κρήτη και σε Τουρκία. Συγκέντρωσε στοιχεία, που κυκλοφόρησε σε βιβλίο με τίτλο «Οι λεπροί στην Κρήτη: "Μεσκίνηδες"», Ρέθυμνο-2010.
Κάποτε ο Κεμάλ Τούντσμαν ή Γκανά τού αφηγήθηκε μια αληθινή ιστορία.
«Το 1950 έφτασε στο Αϊβαλί ένας μιγάδας, που μιλούσε τα κρητικά. Ηταν γιος χριστιανού και μουσουλμάνας. Με την ανταλλαγή πληθυσμών μαζί με άλλους λεπρούς δεν τον έφεραν στο Αϊβαλί γιατί είχε αρρώστια. Τον πατέρα του, ως χριστιανό, τον ξανάστειλαν στην Κρήτη... Ο Γκανά ήταν ένας από τους Αφρικανούς της Κρήτης. Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1922. Μεταφέρθηκε υποχρεωτικά με την οικογένειά του ως ανταλλάξιμος το 1924 στο Αϊβαλί και πέθανε το 2007» εξιστόρησε.
«Ταξίδεψα» -γράφει ο συγγραφέας- «πίσω στο χρόνο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ανάμεσα σε ανθρώπους και αρχειακές πηγές, προσπαθώντας να ανακαλύψω αν η ιστορία ήταν αληθινή ή ψεύτικη. Οσο προχωρούσα, αντιλήφθηκα ότι το θέμα της λέπρας στην Κρήτη είχε περιοριστεί μόνο στους έγκλειστους της Σπιναλόγκας και χωρίς να αναφέρονται οι ειδικές κατηγορίες των λεπρών και έφτασα μέχρι τον καιρό της Ενετοκρατίας και μετά».
Η ιστορία των χανσενικών
Η ιστορία των χανσενικών στην Κρήτη χωρίζεται στις εξής περιόδους: Ενετοκρατίας (1204-1669), Οθωμανοκρατίας (1669-1830), Αιγυπτιοκρατίας (1830-1840), Οθωμανοκρατίας (1840-1898) και Κρητικής Πολιτείας (1898-1913) μέχρι τη Σπιναλόγκα.
Στην Κρήτη από την εποχή της Ενετοκρατίας και αργότερα των Οθωμανών υπήρχαν χανσενικοί. «Στις πόλεις -αναφέρει- απαγορευόταν να οικοδομήσουν κατοικίες κοντά στα τείχη της πόλης που περιέκλειαν την αστική ζωή και προστάτευαν τους μουσουλμάνους από τους συνεχώς επαναστατημένους χριστιανούς. Εξω και κοντά στα τείχη των πόλεων υπήρχαν μόνο οι Μεσκινιές ή Μεσκίνια ή Κομμεναριά, τα λωβοχώρια, όπου κατοικούσαν λεπροί ή λωβιάρηδες ή κομμένοι».
Πρώτοι συνοικισμοί
Στα Χανιά -περιγράφει ο ερευνητής- σε μικρή απόσταση από τα τείχη και δυτικά από την κισαμίτικη πόρτα (που ήταν κλειστή), στην περιοχή Βαρούσι, υπήρχε ο συνοικισμός των λεπρών, τα Κομμεναριά, όπου κατοικούσε ένας μόνο υγιής μουσουλμάνος και οι υπόλοιποι ήταν «λεπροί-κομμένοι», κατά τους Χανιώτες.
«Πληροφορίες, που μέχρι τώρα πέρασαν απαρατήρητες, μας αλλάζουν ό,τι μέχρι τώρα πιστεύαμε για τα Κομμεναριά δυτικά των Χανίων. Οι Phillipe de Bonneval και Mathieu Dumas ήλθαν στην Κρήτη το 1783-1784 για κατασκοπία. Η έκθεσή τους είναι λεπτομερέστατη. Μετρούν τις αποστάσεις με βήματα ανά λεύγα την ώρα. Και τοποθετούν το χωριό των λεπρών ανατολικά των Χανίων προς τη Σούδα» περιγράφει ο ερευνητής-συγγραφέας.
Το Ρέθυμνο ήταν τόπος απομάκρυνσης των λεπρών-μεσκίνηδων. Η Μεσκινιά (προσδιορίζεται στη βόρεια πλευρά του λόφου του Τιμίου Σταυρού) είχε σπηλιές που οι λεπροί τις μετέτρεψαν σε κατοικίες και με την πάροδο του χρόνου έχτισαν μικρά χαμόσπιτα.
Στο Ηράκλειο, στο προάστιο Μαρουλάς, υπήρχε η Μεσκινιά-χωριό των λεπρών. Προσδιορίζεται στην ευρύτερη περιοχή της Τρυπητής, που ονομαζόταν Γκιολλούκ (Βάλτος) με αμμώδες και βαλτώδες έδαφος (σημερινός Πόρος).
Σπιναλόγκα και ανταλλαγές
Κατά τη συζήτηση (22.5.1903) στην Κρητική Βουλή για την εγκατάσταση των λεπρών, προτάθηκαν τρία μέρη: η Σπιναλόγκα, τα νησιά Διονυσάδες (σύμπλεγμα νήσων στα βόρεια του κόλπου της Σητείας στα ΒΔ του Κάβο Σίδερου) και η Γραμβούσα. Επιλέχθηκε η Σπιναλόγκα. Ο μειωμένος αριθμός των μουσουλμάνων που υπήρχαν στο νησί και η ύπαρξη κτιρίων πάνω σε αυτό συνετέλεσαν στην επιλογή της». Οι πρώτοι λεπροί «πάτησαν» στο νησί στις 13.10.1904.
«Παρά το γεγονός ότι έχουν γραφτεί επιστημονικές διατριβές για τους λεπρούς της Σπιναλόγκας, καμιά δεν αναφέρεται στο χρονικό διάστημα της ανταλλαγής των πληθυσμών (1924), μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Τα αρχεία των προσφύγων στις πόλεις της Κρήτης της περιόδου 1923-1924 έχουν εξαφανιστεί, διασώζονται μόνο του Ηρακλείου, χωρίς αναφορές για τους λεπρούς. Το ίδιο ισχύει και με τα αρχεία της Σπιναλόγκας. Οι έγκλειστοι λεπροί καταγράφονται υποχρεωτικά, σύμφωνα με τους εσωτερικούς κανονισμούς που ίσχυαν διαχρονικά, ενώ διασώζονται καταγραφές άλλων χρονικών περιόδων. Δεν υπάρχει καμιά καταγραφή εισερχομένων-εξερχομένων λεπρών, υποχρεωτικά ανταλλάξιμων. Αντίθετα, έχουμε καταγραφές λεπρών για προγενέστερες και μεταγενέστερες περιόδους... Το ερώτημα ήταν υπήρχαν έγκλειστοι μουσουλμάνοι λεπροί στη Σπιναλόγκα και αν υπήρχαν, τι απέγιναν ως υποχρεωτικά ανταλλάξιμοι;» διερωτάται ο κ. Παπαδάκης.
Τζαμί
Στην έρευνά του επικαλείται μαρτυρίες των περιηγητών, που αναφέρουν ότι συνάντησαν και μουσουλμάνους λεπρούς στις Μεσκινιές. Ο Gerola φωτογραφίζει το 1901 μουσουλμανικό νεκροταφείο και τζαμί στη Σπιναλόγκα. Το 1929 ξεκίνησαν εργασίες στη Σπιναλόγκα για τη μετατροπή του τελωνείου σε εστιατόριο και του τζαμιού σε φαρμακείο.
Επισυνάπτει διάταγμα επί Κρητικής Πολιτείας (18.11.1903) «Περί διακανονισμού της εσωτερικής υπηρεσίας του Λεπροκομείου», όπου μεταξύ άλλων ορίζεται ότι «εν περιπτώσει θανάτου μουσουλμάνου λεπρού, προσκαλείται υπό του Διευθυντού-ιατρού Ιμάμης εκ του πλησιέστερου μέρους προς ταφήν αυτού».
Σύμφωνα με τον κ. Παπαδάκη, αποδεικνύεται ότι είχαν εγκλειστεί μουσουλμάνοι-λεπροί στη Σπιναλόγκα από το 1904.
Ο ερευνητής εντόπισε σε τουρκικά αρχεία έγγραφα για ανταλλάξιμους λεπρούς αρχικά το 2008 και μετέπειτα το 2010. Σε ένα από αυτά διατυπώνεται το ερώτημα «πού θα αποσταλούν τρεις μουσουλμάνοι-λεπροί της Κρήτης».
Σύμφωνα πάντα με τον ερευνητή, «οι λεπροί της Κρήτης είχαν την ατυχία να μεταφέρονται από το ένα μέρος στο άλλο, ιδιαίτερα αυτοί που νόσησαν από το 1890 και μετά. Η μετακίνηση εξαιτίας της ασθένειάς τους ήταν δύσκολη. Υπήρξαν περιπτώσεις λεπρών που εκδιώχθηκαν από τους τόπους καταγωγής τους. Αρχικά μεταφέρθηκαν στις Μεσκινιές και μετά στη Σπιναλόγκα. Τρεις ανταλλάξιμοι λεπροί της Σπιναλόγκας μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο της Κωνσταντινούπολης».
Στην Τουρκία
«Το ταξίδι τους όμως δεν τέλειωσε. Με απόφαση του Κεμάλ Ατατούρκ και του τότε υπουργικού συμβουλίου της Τουρκίας, οι λεπροί μεταφέρθηκαν στα βάθη της Ανατολίας, στο Ερζερούμ, κοντά στα σύνορα της Τουρκίας με την Αρμενία, σ' ένα μοναστήρι. Το Ερζερούμ κατοικείτο μέχρι το 1915 (διωγμός των Αρμενίων) αποκλειστικά από Αρμένιους και το μοναστήρι πιθανόν είχε εγκαταλειφθεί τότε από τους ορθόδοξους μοναχούς»!
Ακόμα, ο ερευνητής παραθέτει μια αναφορά του έτους 1933 όπου καταγράφονται 301 λεπροί της Σπιναλόγκας, ανάμεσά τους και ανταλλάξιμοι χριστιανοί. *
(Ελευθεροτυπία - 15/12/2010)
Link: http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=15/12/2010&id=233544
Φως στην άγνωστη ιστορία των λεπρών της Κρήτης ρίχνει το νέο βιβλίο του Ρεθυμνιώτη δικηγόρου-ερευνητή Χαρίδημου Ανδ. Παπαδάκη. Για πρώτη φορά παρουσιάζει τεκμηριωμένα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι στη Σπιναλόγκα -έγινε ιδιαίτερα γνωστή από το τηλεοπτικό «Νησί»- ζούσαν όχι μόνο χριστιανοί, αλλά και μουσουλμάνοι λεπροί, που το 1924, κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών, μεταφέρθηκαν ως ανταλλάξιμοι λεπροί στην Κωνσταντινούπολη και μετά στο Ερζερούμ!
Και τον απάντησαν δέκα λεπροί άνδρες, που στάθηκαν παράμερα Και τον απάντησαν δέκα λεπροί άνδρες, που στάθηκαν παράμερα Ο συγγραφέας ταξίδεψε σε Κρήτη και σε Τουρκία. Συγκέντρωσε στοιχεία, που κυκλοφόρησε σε βιβλίο με τίτλο «Οι λεπροί στην Κρήτη: "Μεσκίνηδες"», Ρέθυμνο-2010.
Κάποτε ο Κεμάλ Τούντσμαν ή Γκανά τού αφηγήθηκε μια αληθινή ιστορία.
«Το 1950 έφτασε στο Αϊβαλί ένας μιγάδας, που μιλούσε τα κρητικά. Ηταν γιος χριστιανού και μουσουλμάνας. Με την ανταλλαγή πληθυσμών μαζί με άλλους λεπρούς δεν τον έφεραν στο Αϊβαλί γιατί είχε αρρώστια. Τον πατέρα του, ως χριστιανό, τον ξανάστειλαν στην Κρήτη... Ο Γκανά ήταν ένας από τους Αφρικανούς της Κρήτης. Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1922. Μεταφέρθηκε υποχρεωτικά με την οικογένειά του ως ανταλλάξιμος το 1924 στο Αϊβαλί και πέθανε το 2007» εξιστόρησε.
«Ταξίδεψα» -γράφει ο συγγραφέας- «πίσω στο χρόνο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ανάμεσα σε ανθρώπους και αρχειακές πηγές, προσπαθώντας να ανακαλύψω αν η ιστορία ήταν αληθινή ή ψεύτικη. Οσο προχωρούσα, αντιλήφθηκα ότι το θέμα της λέπρας στην Κρήτη είχε περιοριστεί μόνο στους έγκλειστους της Σπιναλόγκας και χωρίς να αναφέρονται οι ειδικές κατηγορίες των λεπρών και έφτασα μέχρι τον καιρό της Ενετοκρατίας και μετά».
Η ιστορία των χανσενικών
Η ιστορία των χανσενικών στην Κρήτη χωρίζεται στις εξής περιόδους: Ενετοκρατίας (1204-1669), Οθωμανοκρατίας (1669-1830), Αιγυπτιοκρατίας (1830-1840), Οθωμανοκρατίας (1840-1898) και Κρητικής Πολιτείας (1898-1913) μέχρι τη Σπιναλόγκα.
Στην Κρήτη από την εποχή της Ενετοκρατίας και αργότερα των Οθωμανών υπήρχαν χανσενικοί. «Στις πόλεις -αναφέρει- απαγορευόταν να οικοδομήσουν κατοικίες κοντά στα τείχη της πόλης που περιέκλειαν την αστική ζωή και προστάτευαν τους μουσουλμάνους από τους συνεχώς επαναστατημένους χριστιανούς. Εξω και κοντά στα τείχη των πόλεων υπήρχαν μόνο οι Μεσκινιές ή Μεσκίνια ή Κομμεναριά, τα λωβοχώρια, όπου κατοικούσαν λεπροί ή λωβιάρηδες ή κομμένοι».
Πρώτοι συνοικισμοί
Στα Χανιά -περιγράφει ο ερευνητής- σε μικρή απόσταση από τα τείχη και δυτικά από την κισαμίτικη πόρτα (που ήταν κλειστή), στην περιοχή Βαρούσι, υπήρχε ο συνοικισμός των λεπρών, τα Κομμεναριά, όπου κατοικούσε ένας μόνο υγιής μουσουλμάνος και οι υπόλοιποι ήταν «λεπροί-κομμένοι», κατά τους Χανιώτες.
«Πληροφορίες, που μέχρι τώρα πέρασαν απαρατήρητες, μας αλλάζουν ό,τι μέχρι τώρα πιστεύαμε για τα Κομμεναριά δυτικά των Χανίων. Οι Phillipe de Bonneval και Mathieu Dumas ήλθαν στην Κρήτη το 1783-1784 για κατασκοπία. Η έκθεσή τους είναι λεπτομερέστατη. Μετρούν τις αποστάσεις με βήματα ανά λεύγα την ώρα. Και τοποθετούν το χωριό των λεπρών ανατολικά των Χανίων προς τη Σούδα» περιγράφει ο ερευνητής-συγγραφέας.
Το Ρέθυμνο ήταν τόπος απομάκρυνσης των λεπρών-μεσκίνηδων. Η Μεσκινιά (προσδιορίζεται στη βόρεια πλευρά του λόφου του Τιμίου Σταυρού) είχε σπηλιές που οι λεπροί τις μετέτρεψαν σε κατοικίες και με την πάροδο του χρόνου έχτισαν μικρά χαμόσπιτα.
Στο Ηράκλειο, στο προάστιο Μαρουλάς, υπήρχε η Μεσκινιά-χωριό των λεπρών. Προσδιορίζεται στην ευρύτερη περιοχή της Τρυπητής, που ονομαζόταν Γκιολλούκ (Βάλτος) με αμμώδες και βαλτώδες έδαφος (σημερινός Πόρος).
Σπιναλόγκα και ανταλλαγές
Κατά τη συζήτηση (22.5.1903) στην Κρητική Βουλή για την εγκατάσταση των λεπρών, προτάθηκαν τρία μέρη: η Σπιναλόγκα, τα νησιά Διονυσάδες (σύμπλεγμα νήσων στα βόρεια του κόλπου της Σητείας στα ΒΔ του Κάβο Σίδερου) και η Γραμβούσα. Επιλέχθηκε η Σπιναλόγκα. Ο μειωμένος αριθμός των μουσουλμάνων που υπήρχαν στο νησί και η ύπαρξη κτιρίων πάνω σε αυτό συνετέλεσαν στην επιλογή της». Οι πρώτοι λεπροί «πάτησαν» στο νησί στις 13.10.1904.
«Παρά το γεγονός ότι έχουν γραφτεί επιστημονικές διατριβές για τους λεπρούς της Σπιναλόγκας, καμιά δεν αναφέρεται στο χρονικό διάστημα της ανταλλαγής των πληθυσμών (1924), μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Τα αρχεία των προσφύγων στις πόλεις της Κρήτης της περιόδου 1923-1924 έχουν εξαφανιστεί, διασώζονται μόνο του Ηρακλείου, χωρίς αναφορές για τους λεπρούς. Το ίδιο ισχύει και με τα αρχεία της Σπιναλόγκας. Οι έγκλειστοι λεπροί καταγράφονται υποχρεωτικά, σύμφωνα με τους εσωτερικούς κανονισμούς που ίσχυαν διαχρονικά, ενώ διασώζονται καταγραφές άλλων χρονικών περιόδων. Δεν υπάρχει καμιά καταγραφή εισερχομένων-εξερχομένων λεπρών, υποχρεωτικά ανταλλάξιμων. Αντίθετα, έχουμε καταγραφές λεπρών για προγενέστερες και μεταγενέστερες περιόδους... Το ερώτημα ήταν υπήρχαν έγκλειστοι μουσουλμάνοι λεπροί στη Σπιναλόγκα και αν υπήρχαν, τι απέγιναν ως υποχρεωτικά ανταλλάξιμοι;» διερωτάται ο κ. Παπαδάκης.
Τζαμί
Στην έρευνά του επικαλείται μαρτυρίες των περιηγητών, που αναφέρουν ότι συνάντησαν και μουσουλμάνους λεπρούς στις Μεσκινιές. Ο Gerola φωτογραφίζει το 1901 μουσουλμανικό νεκροταφείο και τζαμί στη Σπιναλόγκα. Το 1929 ξεκίνησαν εργασίες στη Σπιναλόγκα για τη μετατροπή του τελωνείου σε εστιατόριο και του τζαμιού σε φαρμακείο.
Επισυνάπτει διάταγμα επί Κρητικής Πολιτείας (18.11.1903) «Περί διακανονισμού της εσωτερικής υπηρεσίας του Λεπροκομείου», όπου μεταξύ άλλων ορίζεται ότι «εν περιπτώσει θανάτου μουσουλμάνου λεπρού, προσκαλείται υπό του Διευθυντού-ιατρού Ιμάμης εκ του πλησιέστερου μέρους προς ταφήν αυτού».
Σύμφωνα με τον κ. Παπαδάκη, αποδεικνύεται ότι είχαν εγκλειστεί μουσουλμάνοι-λεπροί στη Σπιναλόγκα από το 1904.
Ο ερευνητής εντόπισε σε τουρκικά αρχεία έγγραφα για ανταλλάξιμους λεπρούς αρχικά το 2008 και μετέπειτα το 2010. Σε ένα από αυτά διατυπώνεται το ερώτημα «πού θα αποσταλούν τρεις μουσουλμάνοι-λεπροί της Κρήτης».
Σύμφωνα πάντα με τον ερευνητή, «οι λεπροί της Κρήτης είχαν την ατυχία να μεταφέρονται από το ένα μέρος στο άλλο, ιδιαίτερα αυτοί που νόσησαν από το 1890 και μετά. Η μετακίνηση εξαιτίας της ασθένειάς τους ήταν δύσκολη. Υπήρξαν περιπτώσεις λεπρών που εκδιώχθηκαν από τους τόπους καταγωγής τους. Αρχικά μεταφέρθηκαν στις Μεσκινιές και μετά στη Σπιναλόγκα. Τρεις ανταλλάξιμοι λεπροί της Σπιναλόγκας μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο της Κωνσταντινούπολης».
Στην Τουρκία
«Το ταξίδι τους όμως δεν τέλειωσε. Με απόφαση του Κεμάλ Ατατούρκ και του τότε υπουργικού συμβουλίου της Τουρκίας, οι λεπροί μεταφέρθηκαν στα βάθη της Ανατολίας, στο Ερζερούμ, κοντά στα σύνορα της Τουρκίας με την Αρμενία, σ' ένα μοναστήρι. Το Ερζερούμ κατοικείτο μέχρι το 1915 (διωγμός των Αρμενίων) αποκλειστικά από Αρμένιους και το μοναστήρι πιθανόν είχε εγκαταλειφθεί τότε από τους ορθόδοξους μοναχούς»!
Ακόμα, ο ερευνητής παραθέτει μια αναφορά του έτους 1933 όπου καταγράφονται 301 λεπροί της Σπιναλόγκας, ανάμεσά τους και ανταλλάξιμοι χριστιανοί. *
(Ελευθεροτυπία - 15/12/2010)
Link: http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=15/12/2010&id=233544
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου