Εξοχότατε Κύριε Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας
Το σπίτι που θα εγκαινιάσετε σε λίγο είναι συνδεδεμένο με μερικές από τις συναρπαστικότερες στιγμές της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ταυτόχρονα όμως είναι το σπίτι που στέγασε την ανθρώπινη ιστορία μίας πολύπαθης και ένδοξης οικογένειας της Χαλέπας, της Κρήτης, της Ελλάδος.
Μια πρώτη αναφορά στο σπίτι γίνεται το 1877, όταν 13χρονος ο Ελευθέριος Βενιζέλος είναι μαθητής στο φημισμένο ιδιωτικό λύκειο Αντωνιάδη των Αθηνών. Από την αλληλογραφία που ακολουθεί μεταξύ του πατέρα Κυριάκου και του μικρού Λευτέρη πληροφορούμαστε ότι εκείνη τη χρονιά άρχισε να κτίζεται το σπίτι της Χαλέπας το οποίο αποπερατώθηκε το 1880. Έκτοτε ο Βενιζέλος, αναπνέει τον αέρα της Χαλέπας που είναι έμφορτος από πολιτικά γεγονότα και διαπλάθεται σε ένα περιβάλλον όπου είναι εγκατεστημένα το Ελληνικό και τα Γενικά Προξενεία των Μεγάλων Δυνάμεων, το αρχηγείο των Διεθνών Στρατευμάτων, οι Διεθνείς λέσχες και αργότερα το Ανάκτορο του Υπάτου Αρμοστή Κρήτης.
Μετά το 1887, οπότε αποφοιτά από τη Νομική Σχολή του Παν/ου Αθηνών, εγκαθίσταται πλέον μόνιμα στο σπίτι και το φθινόπωρο του ίδιου έτους ανοίγει το δικηγορικό του γραφείο και καβάλα σε ένα γαϊδουράκι κατευθύνεται κάθε πρωί σ’ αυτό, λόγω μίας έξαρσης φλεβίτιδας που δεν του επέτρεπε να διανύει καθημερινώς τη διαδρομή από το σπίτι στο Λιμάνι των Χανιών.
Οι δρόμοι της δικηγορίας, της πολιτικής και της δημοσιογραφίας όταν δεν τέμνονται είναι τουλάχιστον παράλληλοι. Αυτό συνέβη και με τον Βενιζέλο. Το 1889 διαδέχεται τον γαμπρό του Κ. Μητσοτάκη στην ιδιοκτησία της εφημερίδας «Λευκά Όρη» και τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς, σε ηλικία 25 ετών, εκλέγεται πληρεξούσιος (βουλευτής) της Κρητικής Συνέλευσης.
Η πρώτη κοινοβουλευτική σταδιοδρομία του Βενιζέλου διακόπηκε απότομα εξαιτίας ενός κοινοβουλευτικού πραξικοπήματος των Συντηρητικών οι οποίοι, προκειμένου να φέρουν σε δύσκολη θέση τη φιλελεύθερη πλειοψηφία, κατέθεσαν στη Βουλή ψήφισμα Ενώσεως της Κρήτης με την Ελλάδα. Το Οθωμανικό καθεστώς απάντησε με ανάκληση των προνομίων που είχε παραχωρήσει το 1878, ενώ εξαπέλυσε ένα κύμα τρομοκρατίας και αιματηρών διωγμών κατά του Κρητικού λαού. Ο Βενιζέλος για να μη συλληφθεί, μία ασέληνη νύχτα του Φθινοπώρου του 1889 έφυγε με χίλιες προφυλάξεις από τη Χαλέπα, κρύφτηκε σε ένα ταμπακαριό που βρισκόταν κάτω από το σπίτι του και με μία βάρκα κατευθύνθηκε μαζί με τους συντρόφους του στο πέλαγος, όπου τους περίμενε ένα πλοίο που τους μετέφερε στον Πειραιά.
Οι παρεμβάσεις της ελληνικής κυβέρνησης στην Υψηλή Πύλη και η μεσολάβηση των προξένων στα Χανιά διευκόλυναν την επιστροφή του στην Κρήτη. Τον Δεκέμβριο του 1891 η χανιώτικη κοινωνία γιόρτασε ένα ξεχωριστό κοινωνικό γεγονός. Τους γάμους του Ελευθερίου Βενιζέλου με τη Μαρία Κατελούζου. Μετά το γάμο το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στο σπίτι της Χαλέπας και έζησε μια σύντομη ευτυχισμένη περίοδο. Η γέννηση του πρώτου παιδιού, του Κυριάκου, το 1892, γέμισε χαρά το νέο ζευγάρι. Η γέννηση, όμως, του δεύτερου παιδιού, του Σοφοκλή, έμελλε να είναι μοιραία. Η Μαρία παθαίνει επιλόχεια μόλυνση και αφήνει την τελευταία της πνοή τις πρώτες ώρες της Κυριακής 16ης Νοεμβρίου 1894, σε ηλικία μόλις 24 ετών. Ο αναπάντεχος θάνατός της συγκλόνισε τον Βενιζέλο. Βρέθηκε ξαφνικά με δύο βρέφη, χωρίς την αγαπημένη του γυναίκα. Όταν επέστρεφε από το νεκροταφείο στο σπίτι ξεσπούσε σε γοερούς λυγμούς, που ορισμένες φορές τους διαδέχονταν βίαια ξεσπάσματα και μπροστά στα έντρομα παιδικά μάτια του γιου του Κυριάκου γύριζε στο σπίτι και έψαχνε τη γυναίκα του.
Τον Ιανουάριο του 1897 ξεσπά στην Κρήτη η τελευταία απελευθερωτική επανάσταση και στην πόλη των Χανίων και ενώ ο Βενιζέλος φεύγει για το Ακρωτήρι για να ηγηθεί της επανάστασης την ίδια ώρα έξω από το σπίτι της Χαλέπας εκτυλίσσεται ένα δράμα.
Τα δύο μικρά του αγόρια χωμένα σε ένα καλάθι μεταφέρονται πίσω από τα ταμπακαριά και επιβιβάζονται μαζί με τη γιαγιά Στυλιανή, την οικογένεια της αδελφής του Ελένης σε ένα καράβι με προορισμό τη Μήλο. Στην τρυφερότερή τους ηλικία τα παιδιά αποχωρίζονταν τον πατέρα τους. Σε λίγο θα έχαναν και τη γιαγιά τους, που πέθανε και τάφηκε στη Μήλο, μακριά από τον τόπο της και τα παιδιά της. Στο μεταξύ οι εξελίξεις επιταχύνονται έπειτα από τις σφαγές των χριστιανών στο Ηράκλειο τον Αύγουστο του 1898. O τουρκικός στρατός εγκαταλείπει την Κρήτη και αρχίζει η περίοδος της Κρητικής Πολιτείας. Και ο Βενιζέλος γίνεται υπουργός Δικαιοσύνης στην κυβέρνηση του Ύπατου Αρμοστή Κρήτης Πρίγκιπα Γεωργίου. Οι διαφορετικές όμως θέσεις των δύο ανδρών στον χειρισμό του Κρητικού ζητήματος και η απολυταρχική διοίκηση του Πρίγκιπα θα φέρει σε οξύτατη σύγκρουση τους δύο άνδρες. Τα μεσάνυχτα της 19ης Μαρτίου 1901 ο ιδιαίτερος γραμματέας του Πρίγκιπα, Α. Παπαδιαμαντόπουλος, παραβιάζοντας την εξώθυρα του σπιτιού της Χαλέπας τοιχοκολλούσε την απόλυση του Βενιζέλου από το Υπουργείο Δικαιοσύνης.
Στις 10 Μαρτίου του 1905 ξεσπά η επανάσταση του Θερίσου. Λίγες ώρες μετά την αναχώρησή του από τα Χανιά Ιταλοί καραμπινιέροι εισβάλλουν στο σπίτι της Χαλέπας για να τον συλλάβουν. Όμως ο αετός είχε πετάξει και καθόταν στις απάτητες κορυφές των Λευκών Ορέων. Οι επιτυχίες της επανάστασης ήταν μεγάλες, αλλά και τα οικονομικά αδιέξοδα εξίσου μεγάλα σε σημείο ώστε τον Αύγουστο του 1905 στο επαναστατικό ταμείο είχαν απομείνει 19 δραχμές και ο Βενιζέλος να μη διστάζει να βάζει υποθήκη το σπίτι του για να λάβει δάνειο από την Τράπεζα Κρήτης, το οποίο διέθεσε για τις ανάγκες της επανάστασης.
Αργά το βράδυ της 12ης Νοεμβρίου 1905, μετά από οκτώ μήνες επιστρέφει θριαμβευτής από το Θέρισο. Ακριβώς την άλλη μέρα ένα μεγάλο πλήθος οπαδών του κατευθύνθηκε στη Χαλέπα και κατέκλυσε την πλατεία μπροστά από τα Ανάκτορα και το σπίτι του Βενιζέλου. Όλοι είχαν στο πέτο τους από μία φωτογραφία του Αρχηγού. Τα συνθήματα κάθε άλλο παρά ήταν φιλικά προς τον Ύπατο Αρμοστή.
Μετά το Θέρισο ο Βενιζέλος μεταβάλλεται σε πολιτικό πρώτης γραμμής και αποκτά πανελλήνιο κύρος. Ανταποκριτές του ελληνικού και ξένου Τύπου βρίσκονται συνεχώς στα Χανιά και πολιορκούν το σπίτι της Χαλέπας για μια συνέντευξη από τον επαναστάτη του Θερίσου. Το 1908, μια νέα κρίση του Κρητικού ζητήματος φέρνει και πάλι τον Βενιζέλο στην κορυφή της πανελλήνιας επικαιρότητας και οι αθηναϊκές εφημερίδες με εμπρηστικά άρθρα αναζητούσαν ένα εθνικό ευεργέτη να τον σκοτώσει. Ο Στέφανος Γρανίτσας τον βρήκε στο σπίτι του να ξεφυλλίζει τον αθηναϊκό Τύπο με τα επίμαχα άρθρα, και ατάραχος να ανοίγει κουβέντα για την ελληνική φιλολογία, για μια πρόσφατη έκδοση μετάφρασης της Αντιγόνης, για τον Παλαμά και τους σύγχρονους χρονογράφους. Για δεύτερη φορά, γράφει ο Γρανίτσας, με βασάνιζε το πρόβλημα της ψυχής αυτής. Τι είναι επιτέλους αυτός ο άνθρωπος;
Τον Αύγουστο του 1909 ξεσπά το κίνημα στο Γουδί και ο Βενιζέλος, αμέσως, κλείνεται στο γραφείο του στη Χαλέπα και γράφει μια σειρά άρθρα υπέρ της επανάστασης, για την οποία λέει ότι δεν έχει σχέση με τα στρατιωτικά πραξικοπήματα της Λατινικής Αμερικής. Το 1910 γίνεται Πρωθυπουργός της Ελλάδος και μετά από απουσία 3 ετών επιστρέφει στο σπίτι την 1η Δεκεμβρίου του 1913, την ημέρα δηλαδή της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Θα το ξαναδεί τον ταραγμένο Σεπτέμβριο του 1916 όταν, από τα Χανιά, μαζί με τον Κουντουριώτη και τον Δαγκλή θα κηρύξουν την επανάσταση της Εθνικής Αμύνης. Θα περάσουν 11 δραματικά χρόνια μέχρι ότου, το 1927, επιστρέφοντας από το Παρίσι, θα διαβεί και πάλι την καγκελόπορτα αναζητώντας στις ευωδιές του χαλεπιανού του κήπου το άρωμα των περασμένων εποχών. Κείνη τη χρονιά προχωρά στην ανακαίνιση του σπιτιού και επιστατεί προσωπικά ο ίδιος στις επισκευές.
Το 1928 γίνεται ξανά Πρωθυπουργός∙ όμως το 1933 μετά από την εκλογική του ήττα και την γκανγκστερική απόπειρα κατά της ζωής του επιστρέφει στα Χανιά. Ο Παύλος Παλαιολόγος, σε ανταποκρίσεις από τα Χανιά για το Βήμα, γράφει:
Οἱ ἀπεσταλμένοι τῶν ἀθηναϊκῶν ἐφημερίδων εἴχαμε ἀγκυροβολήση εἰς τὰ Χανιὰ μεταδίδοντες πρωὶ καὶ βράδυ τὰς δηλώσεις καὶ τὰ ἄρθρα τοῦ ἀρχηγοῦ τῶν φιλελευθέρων. Ἡ ἀπόπειρα τῆς λεωφόρου Κηφισιᾶς τὸν εἶχε ἀναγκάση εἰς αὐτοεξορίαν. Ἐκεῖ ἀνέπνεε ἐλεύθερα. Ἀκοίμητος φρουρός του ἡ ἀγάπη τῶν συμπολιτῶν του. Συχνά έκανε στο σπίτι του τραπέζι στους δημοσιογράφους λέγοντάς τους πως:
Ἀκοῦτ’ ἐδῶ, δὲν θὰ βρῆτε στὰ Χανιὰ καλλίτερο ρεστωράν.
Ἐλάτρευε τὸ πατρικὸ του σπίτι τῆς Χαλέπας, συνεχίζει ο Παλαιολόγος, εὕρισκε παρηγοριὰ καὶ ξεκούρασι νὰ κάθεται εἰς τὴν τραπεζαρία καὶ νὰ βλέπη ἀπό τὸ παράθυρὸ της ν’ ἀπλώνεται ἀπέραντο τὸ Κρητικὸ πέλαγος. Συχνὰ ἐβύθιζε τὰ μάτια πρὸς τὴν θάλασσαν –τὴν θάλασσαν αὐτὴν ἀπὸ τὴν ὁποίαν ἐξεκίνησε ἄσημος διὰ νὰ φθάση ἐκεῖ ποὺ ἔφθασε.
Στο κίνημα του Μαρτίου του 1935 ο Βενιζέλος βρίσκεται και πάλι στα Χανιά, στο σπίτι της Χαλέπας. Προς μεγάλη έκπληξή του ο επαναστατημένος στόλος καταπλέει στη Σούδα. Μεγαλύτερο λάθος δεν μπορούσε να γίνει. Όπως και να έχει το πράγμα ο Βενιζέλος έπρεπε και πάλι να ακολουθήσει το δρόμο της εξορίας. Ο ανταποκριτής της Ακρόπολης τον περιγράφει χλωμό, δακρυσμένο, με σηκωμένους τους γιακάδες του παλτού του να αποχαιρετά για τελευταία φορά το σπίτι. Την άλλη ημέρα, σε διάστημα λίγων ωρών, κατασχέθηκε και σφραγίσθηκε.
Στο Παρίσι όσο περνούσε ο καιρός τόσο αύξανε η νοσταλγία του για τη Χαλέπα. Έγραφε 3 με 4 φορές την εβδομάδα επιστολές προς τον Ηλιάκη με οδηγίες για το πότισμα του κήπου, για το κλάδεμα του αμπελιού, για τα τριαντάφυλλα, το βάψιμο του σπιτιού και για τον ωραίο ήλιο που σε περιλούει ενώ εγώ βρίσκομαι στο Παρίσι.
Το θάνατό του, ένα χρόνο αργότερα, οι περισσότερες εφημερίδες τον απέδωσαν στην ακατανίκητη νοσταλγία του να γυρίσει πίσω και να ζήσει ειρηνικά στο σπίτι του. Το σπίτι της Χαλέπας ήταν αυτό που αρχικά τον δέχθηκε νεκρό. Κατόπιν μεταφέρθηκε στην Αγία Μαγδαληνή για ένα ατελείωτο λαϊκό προσκύνημα.
Στη μάχη της Κρήτης, το 1941, το σπίτι του Βενιζέλου βομβαρδίστηκε. Έπεσε το δυτικό του τμήμα. Οι Γερμανοί το αναστήλωσαν και το χρησιμοποίησαν ως Στρατηγείο και κατοικία του Γερμανού Διοικητή της Κρήτης. Σε αυτό παραδόθηκε το 1945 η Κρήτη από τους Γερμανούς στους Συμμάχους. Στη διάρκεια της κατοχής οι κατακτητές λαφυραγώγησαν τα έπιπλα, τα αντικείμενα, τα κειμήλια και έβαψαν τους τοίχους κόκκινους. Το 1957, η νύφη του Μαρίκα Βενιζέλου έκανε σημαντικές επεμβάσεις για τη βελτίωση εσωτερικών χώρων και εγκαταστάσεων του σπιτιού.
Τα επόμενα χρόνια συνεχής ήταν η πολιτική παρουσία σε αυτό του Σοφοκλή Βενιζέλου, ο οποίος πίστευε ότι το σπίτι κάποτε έπρεπε να γίνει Μουσείο. Επίσης, με επίκεντρο το σπίτι, οι εγγονοί του Βενιζέλου Ελευθέριος και Νικήτας συνέχισαν την πολιτική παράδοση της οικογένειας.
Το 2002, έπειτα από μία γενναία απόφαση του τότε Υπουργού Οικονομίας Νίκου Χριστοδουλάκη και με την αποφασιστική στήριξη του τότε Προέδρου της Βουλής Απ. Κακλαμάνη το σπίτι αγοράσθηκε από το Υπουργείο Οικονομικών και εν συνεχεία παραχωρήθηκε στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος. Δεν θα λησμονήσουμε ποτέ τον καθοριστικό ρόλο του μεγάλου Ιεράρχη της Κρήτης, πρώτου Προέδρου του Ιδρύματος Ειρηναίου Γαλανάκη, καθώς και τη ξεχωριστή συμβολή των τότε αντιπροέδρων του Ιδρύματος Ειρηναίου Αθανασιάδη, πρώην Μητροπολίτου Κυδωνίας και Αποκορώνου και νυν Αρχιεπισκόπου Κρήτης, του Νομάρχη Χανιών Γ. Κατσανεβάκη, του Δημάρχου Γ. Τζανακάκη και των υπολοίπων μελών της εκτελεστικής επιτροπής: Γ. Πισσαδάκη, Λ. Τσουράκη, Γ. Φαραντάκη καθώς και της αλησμόνητης Ζωής Μητσοτάκη.
Έκτοτε το σπίτι της Χαλέπας έγινε η στέγη του Ιδρύματος. Και ξεκίνησε μια πανελλήνια εκστρατεία αναστήλωσής του στην οποία αρωγοί στάθηκαν ο πρώην πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης και οι πρώην πρόεδροι της Βουλής Αννα Ψαρούδα – Μπενάκη και Δημήτρης Σιούφας.
Η διαδικασία ένταξης στο ΕΣΠΑ άρχισε το 2010, όταν Υφυπουργός Οικονομίας ήταν ο νυν περιφερειάρχης Κρήτης Σταύρος Αρναουτάκης. Λίγο αργότερα το έργο εντάχθηκε και το 2012 ξεκίνησε η αποκατάσταση της οικίας και η μετατροπή της σε σύγχρονο μουσείο από τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού. Ξεχωριστή ήταν η συμβολή στην προώθηση του έργου της τότε Υπουργού Τουρισμού Όλγας Κεφαλογιάννη, του πρώην Προέδρου της Βουλής Ε. Μεϊμαράκη, καθώς και των πρώην βουλευτών Χανίων Χρ. Μαρκογιαννάκη, Μ. Βολουδάκη και Κ. Βιρβιδάκη. Τους ευχαριστώ όλους για την προσφορά τους. Επίσης ευχαριστώ τον σημερινό υπουργό Οικονομίας και Τουρισμού κ. Γ. Σταθάκη για τη συμβολή του στην προώθηση των διαδικασιών χρηματοδότησης του υπο-έργου 2 που αφορούσε το μουσειακό σκέλος της αποκατάστασης. Ακόμα ευχαριστώ τους Προέδρους και Γενικούς Γραμματείς του ΕΟΤ καθώς επίσης τα στελέχη της διαχειριστικής αρχής και ιδιαίτερα την προϊσταμένη κα Φέτση και τον προϊστάμενο παρακολούθησης έργων υποδομών Κ. Κουτρούκη. Ακόμα ευχαριστώ θερμά τους κυρίους Παύλο Χανιωτάκη και Κώστα Καλογερή για τη σημαντική προσφορά τους στην αποκατάσταση του υπαίθριου χώρου βορειοανατολικά του κτιρίου και τον κηποτεχνικό Γιώργο Γαλάνη για τη διαμόρφωση και φύτευση του κήπου του σπιτιού.
Τέλος, σας ευχαριστώ για μία ακόμα φορά Κύριε Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας τόσον για την εξαιρετικά τιμητική παρουσία σας στα σημερινά εγκαίνια που στην πραγματικότητα αποτελούν για όλους μας ένα προσκύνημα στην ιστορία.
* Το φωτογραφικό υλικό προέρχεται από το Αρχείο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”.
Link: http://www.haniotika-nea.gr/mnimes-apo-ti-zoi-tou-dimiourgou-tis-megalis-elladas/#
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου