Ενα ξεχωριστό κομμάτι της ιστορίας των Χανίων αποτελούν οι δημόσιες ή ιδιωτικές κρήνες της παλιάς πόλης. Ολες, κρατάνε από τα χρόνια της ενετοκρατίας – τουρκοκρατίας και εντυπωσιάζουν για τον σχεδιασμό και τις επιγραφές τους.
Συνολικά, στην πόλη καταγράφονται, πέρα από το Συντριβάνι, πάνω από δέκα κρήνες με εντυπωσιακότερη την υπόγεια κρήνη της Σπλάντζιας.
Οπως σημειώνει ο αρχαιολόγος, Κώστας Ψαράκης, οι κρήνες είναι οι εξής:
– Ακτή Κουντουριώτη στο παλιό λιμάνι: Στη βάση της πέτρινης σκάλας υπάρχει μικρή τούρκικη κρήνη.
– Γωνία Χάληδων & Ζαμπελίου, Τούρκικη μαρμάρινη κρήνη στη γωνία του “Παλιού Δημαρχείου”.
– Τούρκική κρήνη κάτω από τη σκάλα του “Πλάζα”, σήμερα καφέ Ρεμέτζο.
– Τούρκικη κρήνη στα ανατολικά τείχη (σημερινό πάρκινγκ).
• Κρήνες σε ναούς που μετατράπηκαν σε τζαμιά και εξυπηρετούσαν τις λατρευτικές ανάγκες:
– Υπόγεια τουρκική κρήνη 18ος αι. στην πλατεία Σπλάντζιας (Αγιος Νικόλαος στην τουρκοκρατία ήταν το Χιουγκάρ τζαμί).
– Τουρκική οκταγωνική κρήνη στην αυλή του Αρχαιολογικού Μουσείου (Ναός του Αγίου Φραγκίσκου που μετατράπηκε στην Τουρκοκρατία σε τζαμί του Γιουσούφ Πασά).
– Κρήνη στη νότιο – δυτική γωνία του τεμένους Κιουτσούκ Χασάν (Γυαλί Τζαμί).
– Γωνία Ζαμπελίου & Σκουφών, (ναός Αγίου Ιωάννου Θεολόγου, μετατράπηκε στο τζαμί Μεχμέτ Αγά) τουρκική κρήνη.
Επιπλέον κρήνες υπήρχαν στην οδό Θεοφάνους στο ισόγειο του καφέ “Ταράτσα” (ιδιωτική) που ήταν η πρώτη ενετική κρήνη, καθώς και εξωτερικά του ξενοδοχείου “Αμφορά” (δημόσια) όσο και εντός του ξενοδοχείου (ιδιωτική).
Εκτενή αναφορά σε κρήνες της εντός των τειχών πόλης κάνει στο βιβλίο του για την παλιά πόλη των Χανίων ο αρχαιολόγος, Μιχάλης Ανδριανάκης.
Επίσης σε σειρά άρθρων του στα “Χανιώτικα νέα” με φωτογραφικές αναδρομές στα Χανιά, ο ερευνητής Μαν. Μανούσακας, στις 7 Σεπτεμβρίου 2013, είχε κάνει μεγάλη αναφορά στις κρήνες της τουρκοκρατίας.
Σύμφωνα με τον κ. Μανούσακα, «στα Χανιά της τουρκοκρατίας υπήρχαν δημόσιες και ιδιωτικές κρήνες, καθώς και λουτρά ενώ η παροχή του νερού γινόταν κυρίως από το προϋπάρχον βενετσιάνικο σύστημα ύδρευσης, με νέα κατανομή. Ο βενετσιάνικος αγωγός ερχόταν από τα Μπουτσουνάρια, προχωρούσε μέσω της οδού Χάληδων στην πλατεία του Σαντριβανιού κι έφερνε το νερό σε ένα καλλιτεχνικά διαμορφωμένο συντριβάνι, που αποτελείτο από δύο ή τρεις ομοαξονικές μαρμάρινες λεκάνες με ανάγλυφες λεοντοκεφαλές και οικόσημα.
Αυτό αποτελούσε τη μοναδική δημόσια (πιθανότατα και ιδιωτική) κρήνη της πόλης, η υπόλοιπη ύδρευση γινόταν από πηγάδια και δεξαμενές».
Σύμφωνα με τον κ. Μανούσακα, στη Χάληδων υπήρχε μια κρήνη στην αρχή του δρόμου, (στη σημερινή γωνία με την οδό Εμ. Μπαλαντίνου) που ονομαζόταν “Κρύο Βρυσάλι” αλλά δεν έχει διασωθεί καμία φωτογραφία αυτής της βρύσης.
Επίσης, στο τέρμα του δρόμου προς την πλατεία και στη γωνία του Παλιού Δημαρχείου με την οδό Ζαμπελίου, υπήρχε άλλη κρήνη, που τα ανάγλυφα μάρμαρά της με τα σχέδια και τις επιγραφές πάνω από τους κρουνούς, υπάρχουν ακόμα.
Αρκετές υπήρχαν επίσης στον εξωτερικό τοίχο μεγάλων ιδιωτικών κατοικιών. Τέτοιες κρήνες σώζονται στη δυτική πλευρά του ισογείου του σημερινού ξενοδοχείου “Amphora” στον Τοπανά, καθώς και στη βάση εντυπωσιακής “βενετσιάνικης” σκάλας στο κέντρο του λιμανιού.
Ακόμα ο κ. Μανούσακας αναφέρει ότι «κάποιες κρήνες κατασκευάστηκαν μπροστά ή κοντά στις πύλες των τειχών και των λοιπών στρατιωτικών εγκαταστάσεων των Χανίων. Μία τέτοια σώζεται έξω από την πύλη της Αμμου, το Κουμ Καπί των Τούρκων, κάποια υπολείμματα δείχνουν τη θέση μιας άλλης δίπλα στη νότια πύλη των Νεωρίων και μια ογκώδης κι εντυπωσιακή, στον τύπο του sebil, με στέγη από μολύβι και περιμετρικά κρουνούς, βρισκόταν στη μέση της πλατείας του Κάτολα, αμέσως μετά την κεντρική πύλη των τειχών (Καλέ Καπισί)».
Το συντριβάνι
Στην πλατεία του λιμανιού υπήρχε το βενετσιάνικο συντριβάνι το οποίο, όπως δείχνουν τα στοιχεία, κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας που ακολούθησε, οι Τούρκοι το αντικατέστησαν με το δικό τους Συντριβάνι το οποίο έφτιαξαν σε άλλο σημείο της πλατείας.
Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Κώστα Ψαράκη, αναβρυτήριο υπήρχε στη συγκεκριμένη πλατεία από την περίοδο της βενετοκρατίας, όπως παρατηρούμε σε χαρτογραφήσεις της πόλεως του 17ου αιώνα.
Στην απεικόνιση της πόλεως των Χανίων από τον Giorgio Corner (1625), διακρίνεται στη Νοτιοδυτική γωνία της πλατείας ένα αναβρυτήριο, αρκετά ψηλό, με δυο τουλάχιστον λεκάνες, απ’ όσο μπορούμε να διακρίνουμε.
Στην ίδια θέση επί της πλατείας, σημειώνεται ένα αναβρυτήριο στο χάρτη του Marco Boschini το 1651, καθώς και στους χάρτες των Matthaeus Merian το 1670 και Ioannes Peeters και Lucas Vors Fermans το 1670 – 1690.
Γραπτές πληροφορίες για τη μορφή, τη θέση και την κατασκευή του δεν έχουν διασωθεί.
Η πρώτη πληροφορία και περιγραφή για κάποιο αναβρυτήριο στη συγκεκριμένη πλατεία προέρχεται από την τοπική εφημερίδα “Μεσόγειος” αρ. φύλλου 66, στις 13 Μαρτίου 1893, στην οποία αναφέρεται η κατασκευή κάποιου αναβρυτηρίου, που πιθανότατα είχε αντικαταστήσει το αρχικό βενετσιάνικο και για άγνωστους λόγους επρόκειτο να κατεδαφιστεί σε λίγες ημέρες. Στο συγκεκριμένο φύλλο γράφεται:
«Εντός ολίγων ημερών πίπτει το Σανδριβάνειον η ογκώδης εκείνη κρήνη, η κειμένη εν τη ομωνύμω πλατεία της πόλεως… το Σανδριβάνειον όπερ ανηγέρθη υπό ενός των Τούρκων κατακτητών ονόματι Γαζή Αχμέτ Αγά εν έτει 1059 της Εγείρα, ως φαίνεται εκ τινος μαρμαρίνης επιγραφής, ήτοι έχει ηλικίαν 250 ετών. Πέριξ της κρήνης ταύτης και κάτωθεν εκάστου κρουνού είχον τοποθετηθή ως υδροδοχεία μαρμάρινοι σαρκοφάγοι αγνώστου εποχής».
«Από τα παραπάνω στοιχεία συμπεραίνουμε ότι, μετά την κατάκτηση των Χανίων από τους Τούρκους, είχαν κατασκευάσει κάποιο αναβρυτήριο στη συγκεκριμένη πλατεία, όπως αναγραφόταν στη μαρμάρινη επιγραφή το 1681, στο οποίο χρησιμοποιήθηκαν υλικά σε δεύτερη χρήση, όπως οι μαρμάρινοι σαρκοφάγοι και πιθανότατα υλικά από το βενετσιάνικο αναβρυτήριο», αναφέρει ο κ. Ψαράκης.
Η υπόγεια κρήνη της Σπλάντζιας
Ενα εντυπωσιακό μνημείο είναι η υπόγεια κρήνη της πλατείας Σπλάντζιας, η οποία κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας ήταν μέρος του κεντρικού τζαμιού των μουσουλμάνων της πόλης. Σε τζαμί είχε μετατραπεί ο μπροστινός ναός του Αγίου Νικολάου των Δομηνικανών και ήταν γνωστό ως Χιουγκάρ τζαμισί (το τζαμί του Ηγεμόνα) με την πλατεία να είναι το κέντρο της μουσουλμανικής συνοικίας.
Οπως σημειώνει ο αρχαιολόγος Κώστας Ψαράκης, κατά τα μέσα του 17ου ή τις αρχές του 18ου αιώνα, κατασκευάστηκε η μεγάλη υπόγεια κρήνη του τζαμιού, η οποία ασφαλώς επικοινωνούσε με τις παλιές δεξαμενές (από τα Περιβόλια). Στην αρχική του μορφή ο χώρος της κρήνης ήταν υπαίθριος, όπως συμπεραίνουμε από τους τόρμους πάκτωσης και αντιστήριξης ξύλινου στεγάστρου με κεραμίδια, που διακρίνονται πάνω στον τοίχο της κρήνης.
Σε επόμενη φάση, που μπορεί να χρονολογηθεί στο β’ μισό του 19ου αι. τοποθετείται η στέγαση της κρήνης με τριμερή θολοσκέπαστη κατασκευή, που χωρίζεται από πεσοστοιχίες με δυο ημικυκλικά τόξα η κάθε μια.
Η άνω επιφάνειά της ήταν διαμορφωμένη απλά. Υπήρχε περίφραξη με χαμηλό τοιχίο και κάγκελα. Παραπλεύρως υπήρχε οκταγωνικό περίπτερο.
Η τελική απομάκρυνση του μουσουλμανικού στοιχείου το 1922, η μετατροπή του τεμένους σε ορθόδοξο ναό και η αλλαγή του τρόπου ζωής των χριστιανών, έφεραν αλλαγές στη διαμόρφωση της πλατείας, με την κατεδάφιση του περιπτέρου και του περιφραγμένου χώρου. Μετά τους βομβαρδισμούς του 1941 και της αλλοίωσης της περιοχής, επιχωματώθηκε η κρήνη.
Αποκαλύφθηκε πάλι το 1987 από την Εφορεία. Στην παρούσα φάση αποκαταστάθηκε, σύμφωνα με τα ίχνη, που εντοπίστηκαν και από παλιές φωτογραφίες ο περίκλειστος χώρος πάνω από τους θόλους της, ο οποίος χρησίμευε ως χώρος ανάπαυσης και αναψυχής των διακεκριμένων μουσουλμάνων της πόλης. Κατασκευάστηκε χαμηλό στηθαίο με πεσσούς από λαξευτό πωρόλιθο, στους οποίους θα πατήσει ξύλινη κατασκευή. Ανατολικά, στην είσοδο ανακατασκευάστηκαν τα σκαλοπάτια, που είχαν αφαιρεθεί στο παρελθόν.
(Χανιώτικα νέα - Διαδρομές - 21/6/2020)
Link: http://www.haniotika-nea.gr/krines-ton-chanion/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου