Γράφει ο δρ Αρτέμης Μ. Αθανασάκης*
Η σύγχρονη οικολογική σκέψη και πράξη αρνείται την πραγματικότητα της αλόγιστης ποσοτικής παραγωγικο-καταναλωτικής διαδικασίας καθώς και την καπιταλιστική λογική της κυριαρχίας πάνω στο φυσικό περιβάλλον, στους πόρους του και στα ανθρώπινα, και μη, όντα του.
Στην οικο-περιβαλλοντική αυτή προβληματική η πολιτική αυτονομία, ως συνειδητή, έστω και οραματική, αυτο-οργάνωση της κοινωνίας κατέχει περίοπτη θέση, καταλήγοντας στην άμεση δημοκρατία.
Ωστόσο, ταυτόχρονα με την πολιτική αυτονομία λειτουργεί και η προσωπική αυτονομία, η οποία σε επίπεδο πολιτικής πρακτικής ευνοεί τις αρχές της αυτοδιαχείρισης του παραγωγικο-εργασιακού χώρου και όπως αυτές επιδιώκουν -έστω και ουτοπικά- την ανακατανομή του πλούτου, ιδιαίτερα, στους αναπτυσσόμενους φτωχούς πληθυσμούς των χωρών του τρίτου κόσμου, αλλά και του ανεπτυγμένου κόσμου.
Ετσι, δεν είναι καθόλου ανέφικτο, αναφέρει ο Murray Bookchin (2003), «να σχηματιστεί μια οικολογική κοινωνία, από ένα σύνολο μικρών Δήμων, που θα συγκροτούσαν μια 'κοινότητα κοινοτήτων', ενταγμένη, αρμονικά, στο φυσικά τους οικοσυστήματα».
"Γιατί έτσι θα είχαμε συγκροτήσει, κατά κάποιον τρόπο», συνεχίζει ο Bookchin, «μικρές δημοκρατίες γειτονιάς", που θα ενσωμάτωναν τις διαθέσεις, τις επιθυμίες, τις προσδοκίες, τις δυνατότητες και τις δράσεις πολιτών, μικρών τοπικών κοινωνιών και όπως αυτές εκδηλώνονται στη ζωντανή τους καθημερινότητα και πραγματικότητα».
Βεβαίως φαντάζει, ως ουτοπική, η αναζήτηση της λύσης όλων των προβλημάτων, στη λειτουργία της τοπικής δημοκρατίας. Ομως η ανακίνησή της στις μέρες μας, είναι εξαιρετικά επίκαιρη, επειδή η άμεση τοπική δημοκρατία συνιστά μορφή της ήπιας αποανάπτυξης, αλλά και της πολιτικής και προσωπικής αυτονομίας.
Ακόμη οι αρνητές οι αποαναπτυξιακής ιδέας θεωρούν ότι η έξοδος από το αναπτυξιακό μοντέλο συνεχούς συσσώρευσης αγαθών θα μειώσει το επίπεδο ποιότητας ζωής. Ωστόσο, ο Serge Latouche, πρόδρομος και στοχαστής της αποανάπτυξης, ισχυρίζεται ότι το επίπεδο ζωής που θα προκύψει, αποαναπτυξιακά, δεν θα είναι χειρότερο του σημερινού, γιατί αυτό προϋποθέτει την αλλαγή των κριτηρίων που καθορίζουν το επίπεδο ζωής και τα φυσικά όρια της ανάπτυξης. Συγκεκριμένα στην καπιταλιστική δύση, αλλά και στον πρώην υπαρκτό σοσιαλισμό, η βιομηχανοποίηση συσσώρευσε αγαθά που "έπρεπε να καταναλωθούν" για να "παραχθούν ξανά". Το γεγονός αυτό προκάλεσε σοβαρή ρύπανση του περιβάλλοντος και υπερανάλωση των πολύτιμων φυσικών πόρων, χωρίς δυνατότητα αναπαραγωγής τους, κατεύθυνση φθοράς και καταστροφής που χρειάζεται να μεταβληθεί, αν επιθυμούμε να διατηρήσουμε τη ζωή -ανθρώπινη και μη- στον πλανήτη μας. Η αποανάπτυξη συνεπώς, δηλαδή η κάλυψη των βασικών και απαραίτητων αναγκών, αποτελεί μια νέα οικο-αναπτυξιακή πορεία, που λαβαίνει υπόψη της τα φυσικά όρια της ανάπτυξης, χωρίς να αρνείται τις τεχνολογικές εφαρμογές που βελτιώνουν το επίπεδο ζωής, αρκεί αυτές να χρησιμοποιούν υλικά και μέσα που ρυπαίνουν λιγότερο, διαρκούν περισσότερο και καταναλώνουν λιγότερη ενέργεια.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΥΤΥΧΙΑ
Πέρα, όμως, από τις παραπάνω αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, η αποανάπτυξη, σαν μια μακρόπνοη κοινωνικο-πολιτική διαδικασία, μας καλεί να απεγκλωβιστούμε από τις κοινωνικές σχέσεις, οι οποίες δεν επιτρέπουν μια, αληθινά, ευτυχισμένη ζωή, σε επίπεδο υγείας, παιδείας, ελευθερίας, εργασίας και αναψυχής, αλλά να θεμελιώσουμε κοινωνικές σχέσεις γνήσιας και ολοκληρωμένης ζωής. Αλλά και θεσμούς δημοκρατικούς, στους οποίους η λιτότητα, η μείωση της κατανάλωσης και η χρήση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας θα προσανατολίζουν τις επιλογές μας, χωρίς να πληρώνουμε το υψηλότατο τίμημα της καταστροφής του περιβάλλοντος και των φυσικών του πόρων.
Ολα αυτά ισχύουν αν επιθυμούμε μια κοινωνία, στην οποία οι οικονομικές αξίες δεν θα αποτελούν κορυφαίο σκοπό, αλλά μέσο κατανόησης και εναρμόνισης των κοινωνικο-παραγωγικών σχέσεων, που οδηγεί σε αξιοπρεπή κοινωνική επιβίωση και διαβίωση. Με άλλα λόγια, όπως σημειώνει και ο Latouche (2005), «χρειάζεται μια ουσιαστική αποδόμηση της κυρίαρχης οικονομικής σκέψης, σε μια οικολογική κοινωνία, στην οποία οι οικονομικές αξίες δεν θα κατέχουν πλέον προνομιακή θέση, αλλά θα θέτουν στο επίκεντρο της ζωής, διαφορετικά νοήματα, σημασίες, ιδέες και αξίες, πέρα από τη δαιμονική υπερ-κερδώα λογική του παραγωγικο-καταναλωτικού μας συστήματος».
Μια τέτοια επιλογή που δεν θα ανάγει την οικονομία σε υπέρτατο οικονομισμό, δεν θα οδηγεί σε απραξία και στασιμότητα, αλλά μπορεί να σταθεροποιήσει την οικολογική ισορροπία και να προωθήσει την οικονομική ευρωστία.
Αλλά για να υπάρξουν τέτοιες ριζικές αλλαγές σκέψης και συμπεριφοράς απέναντι στη φύση, στην κοινωνία, στην ανάπτυξη και στην πολιτική, χρειάζεται να πραγματοποιηθούν βαθιές αλλαγές, γράφει ο Καστοριάδης, στην ψυχοκοινωνική οργάνωση των δυτικών κοινωνιών, στο σύστημα της παιδείας τους καθώς και στη στάση τους απέναντι στη ζωή, απομυθοποιώντας το πρότυπο που εννοεί ότι το 'περισσότερο' είναι πάντοτε και 'καλύτερο', χαράσσοντας όρια στην απεριόριστη επέκταση της παραγωγικο-καταναλωτικής διαδικασίας, την οποία κινεί η αχαλίνωτη επιδίωξη του κέρδους.
Διαφορετικά, αν οι οικονομικές αξίες κατέχουν κεντρική θέση στο κοινωνικό γίγνεσθαι, τότε, αυτές, είναι δυνατόν να οδηγήσουν στην πολιτική διαφθορά, στην κοινωνική περιθωριοποίηση, στην ψυχολογική ρομποτο-ποίηση, στην περιβαλλοντική καταστροφή, στην πολιτισμική υποβάθμιση και στην ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων ανθρώπινων κοινωνιών.
Γιατί, όπως αναφέρει ο Candido Mendes (1977), στο βιβλίο του: "Ο μύθος της ανάπτυξης": «Ο δυτικός κόσμος δεν θεωρεί, πλέον, ότι η ευτυχία της ανθρωπότητας βρίσκεται στην ετήσια αύξηση του επιπέδου κατανάλωσης, επειδή, σήμερα, δεν προσδοκά τίποτα παραπάνω, παρά μόνο, πότε θα αποκτήσει -επιτέλους- τηλεόραση υψηλής ευκρίνειας».
Τέτοιου είδους προσδοκίες, αλλά και άλλες παρεμφερείς, έστω και τόσο μικρού αξιακού βάρους, αλλά όμως ανθρώπινες, ενταγμένες στο πλαίσιο της δομής και εξέλιξης της ανθρώπινης ψυχολογίας και φύσης, εμποδίζουν ακόμη τους πολίτες των σημερινών καταναλωτικών κοινωνιών, να κατανοήσουν και να δεχτούν την αναγκαιότητα της αποαναπτυξιακής διαδικασίας, η οποία, λειτουργούσα θεραπευτικά για την απεξάρτηση της καταναλωτικής μανίας, μπορεί, ως ιδεολογία, αντίληψη, στάση, συμπεριφορά και προοπτική να απεγκλωβίσει την ανθρώπινη ζωή από τη σημερινή πολιτική, οικονομική, περιβαλλοντική και ηθική κρίση, απελευθερώνοντας και ενισχύοντας ανθρώπινες συμμετοχές, δημιουργικές ικανότητες και δράσεις κυρίως εθελοντικού και ανθρωπιστικού χαρακτήρα.
"ΝΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΟΥΜΕ ΤΟΝ ΠΛΟΥΤΟ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ"
Γιατί έτσι μπορούμε μέσα από την ανακάλυψη των νέων αυτών εθελοντικών δυνατοτήτων και δράσεων των πολιτών, που διαμορφώνει, ιδεολογικά, η αποαναπτυξιακή διαδικασία, να ανακαλύψουμε -μέσω μιας νέας αξιακής, κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας- τον πλούτο των κοινωνικών συμβιωτικών σχέσεων, στις οποίες η ποιότητα ζωής δεν σχετίζεται με την παραγωγή και κατανάλωση ανώφελων, περιττών ή βλαβερών προϊόντων, παρά με την κάλυψη -λογικά- περιορισμένων και απαραίτητων βασικών αναγκών.
Γι' αυτό πολίτες με τέτοιες επωφελείς δράσεις, ιδιαίτερα σε καιρούς οικονομικής κρίσης, μπορούν να διαμορφώσουν αφιλοκερδείς στάσεις, συμπεριφορές και πρωτοβουλίες αλληλεγγύης και φιλαλληλίας, μορφοποιώντας, έτσι, ένα νέο κοινωνικό πρότυπο (Μουζέλης 2011), που αντιστρατεύεται τη βία, την παραβατικότητα, τον ρατσισμό, την κοινωνική ανομία, την προσφυγή στο αλκοόλ και στα ναρκωτικά και άλλα προβλήματα, τα οποία σχετίζονται στενά με τις υπερκερδώες λογικές της αγοραίας καταναλωτικής ιδεολογίας.
Ετσι μπορεί να δημιουργηθεί ένα εθελοντικό - εναλλακτικό - συμμετοχικό κίνημα πολιτών, το οποίο να βοηθά αδύναμα -οικονομικώς- άτομα και ομάδες, που χρήζουν άμεσης κοινωνικής πρόνοιας και προστασίας και μάλιστα σε εποχές που η οικονομική κρίση έχει συρρικνώσει τις υπηρεσίες του κράτους πρόνοιας (ό.π. 2011).
Ενα τέτοιο κίνημα, όπως σήμερα εμφανίζεται πραξιακά στη χώρα μας, πέρα από τον κοινωνικό, ανθρωπιστικό και ιδεαλιστικό του χαρακτήρα, μπορεί να μεταβάλλει και τις δομές και τις μορφές της πολιτικής, οικονομικής και πολιτισμικής μας κουλτούρας και να οδηγήσει άμεσα σε θεσμικές αλλαγές που βελτιώνουν τη λειτουργία του κοινοβουλευτικού, δημοκρατικού μας πολιτεύματος.
Υστερα από τις παραπάνω αντιλήψεις, ιδέες, θέσεις και προβληματισμούς, σε σχέση και με τις συνέπειες της ποσοτικής, αλόγιστης ανάπτυξης, που κυρίως οδήγησε στη σημερινή οδυνηρή οικονομική κρίση, είναι φανερό πως οποιαδήποτε μελλοντική οικο-περιβαλλοντική διαχείριση, δεν μπορεί να μην λαβαίνει υπόψη της τις αρχές και λογικές της αποανάπτυξης, η οποία, βεβαίως, δεν εννοείται ως αναχρονιστική και νοσταλγική επιστροφή στη φύση, αλλά ως ανθρώπινη στροφή προς το βασικό, το αναγκαίο και το απαραίτητο, που ίσως μπορεί να προσφέρει ελπίδα στο μαύρο, ζοφερό και σκοτεινό μέλλον του πολιτικού, οικονομικού και παραγωγικού μας συστήματος.
*M.Sc., M.Ed., M.R.D.,
καθηγητής Φυσικών και Περιβαλλοντικών Επιστημών
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
1. Athanassakis A., Sustainable Development and Protection of the Environment: Two management strategies not always compatible, 7th Conference of the Balkan Physical Union and Hellenic Physical Society, Alexandroupolis, September 2009.
2. Beck U., Risk Society, London 1992.
3. Γιαλκέτσης Θ., Υπάρχει ζωή και έξω από την ανάπτυξη, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 4 Ιουλίου 2010.
4. Καστοριάδης Κ., Η φαντασιακή θέσπιση της κοινωνίας, Ράππας, Αθήνα 1996.
5. Castoriadis C., L' ecologie contre les marchands, Seuil, Paris 2005.
6. Giroux H.A., Schooling for Democracy: Critical Pedagogy in the Modern Age, Rootledge, London 2003.
7. Καράμπελας Γ. (μετάφρ.), Καστοριάδης και Λατούς: Στοχαστές της οικολογικής δημοκρατίας και πρόδρομοι της αποανάπτυξης, Εκδόσεις Συναδέλφων, Αθήνα 2011.
8. Bookchin M., Remarking Society, Black Rose Press, Montreal 1990.
9. Bookchin M., Pour un municipalisme libertaire, Atelier de creation libertaire, Lyon 2003.
10. Managhi A., Le projet local, Mardaga, Sprimont 2003.
11. Μαραβέγιας Ν., Οικονομική Κρίση και Βιώσιμη Ανάπτυξη, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 27 Ιουνίου 2010.
12. Latouche S., L' Invention del' Economie, Albin Michel, Paris 2005.
13. Mendes C., Le Mythe du D?veloppement, Seuil, Paris 1977.
14. Μουζέλης Ν., Υπάρχει Χώρος για Αλληλεγγύη; ΤΟ ΒΗΜΑ, 18 Δεκεμβρίου 2011.
(Χανιώτικα νέα - 22/2/2012)
Η σύγχρονη οικολογική σκέψη και πράξη αρνείται την πραγματικότητα της αλόγιστης ποσοτικής παραγωγικο-καταναλωτικής διαδικασίας καθώς και την καπιταλιστική λογική της κυριαρχίας πάνω στο φυσικό περιβάλλον, στους πόρους του και στα ανθρώπινα, και μη, όντα του.
Στην οικο-περιβαλλοντική αυτή προβληματική η πολιτική αυτονομία, ως συνειδητή, έστω και οραματική, αυτο-οργάνωση της κοινωνίας κατέχει περίοπτη θέση, καταλήγοντας στην άμεση δημοκρατία.
Ωστόσο, ταυτόχρονα με την πολιτική αυτονομία λειτουργεί και η προσωπική αυτονομία, η οποία σε επίπεδο πολιτικής πρακτικής ευνοεί τις αρχές της αυτοδιαχείρισης του παραγωγικο-εργασιακού χώρου και όπως αυτές επιδιώκουν -έστω και ουτοπικά- την ανακατανομή του πλούτου, ιδιαίτερα, στους αναπτυσσόμενους φτωχούς πληθυσμούς των χωρών του τρίτου κόσμου, αλλά και του ανεπτυγμένου κόσμου.
Ετσι, δεν είναι καθόλου ανέφικτο, αναφέρει ο Murray Bookchin (2003), «να σχηματιστεί μια οικολογική κοινωνία, από ένα σύνολο μικρών Δήμων, που θα συγκροτούσαν μια 'κοινότητα κοινοτήτων', ενταγμένη, αρμονικά, στο φυσικά τους οικοσυστήματα».
"Γιατί έτσι θα είχαμε συγκροτήσει, κατά κάποιον τρόπο», συνεχίζει ο Bookchin, «μικρές δημοκρατίες γειτονιάς", που θα ενσωμάτωναν τις διαθέσεις, τις επιθυμίες, τις προσδοκίες, τις δυνατότητες και τις δράσεις πολιτών, μικρών τοπικών κοινωνιών και όπως αυτές εκδηλώνονται στη ζωντανή τους καθημερινότητα και πραγματικότητα».
Βεβαίως φαντάζει, ως ουτοπική, η αναζήτηση της λύσης όλων των προβλημάτων, στη λειτουργία της τοπικής δημοκρατίας. Ομως η ανακίνησή της στις μέρες μας, είναι εξαιρετικά επίκαιρη, επειδή η άμεση τοπική δημοκρατία συνιστά μορφή της ήπιας αποανάπτυξης, αλλά και της πολιτικής και προσωπικής αυτονομίας.
Ακόμη οι αρνητές οι αποαναπτυξιακής ιδέας θεωρούν ότι η έξοδος από το αναπτυξιακό μοντέλο συνεχούς συσσώρευσης αγαθών θα μειώσει το επίπεδο ποιότητας ζωής. Ωστόσο, ο Serge Latouche, πρόδρομος και στοχαστής της αποανάπτυξης, ισχυρίζεται ότι το επίπεδο ζωής που θα προκύψει, αποαναπτυξιακά, δεν θα είναι χειρότερο του σημερινού, γιατί αυτό προϋποθέτει την αλλαγή των κριτηρίων που καθορίζουν το επίπεδο ζωής και τα φυσικά όρια της ανάπτυξης. Συγκεκριμένα στην καπιταλιστική δύση, αλλά και στον πρώην υπαρκτό σοσιαλισμό, η βιομηχανοποίηση συσσώρευσε αγαθά που "έπρεπε να καταναλωθούν" για να "παραχθούν ξανά". Το γεγονός αυτό προκάλεσε σοβαρή ρύπανση του περιβάλλοντος και υπερανάλωση των πολύτιμων φυσικών πόρων, χωρίς δυνατότητα αναπαραγωγής τους, κατεύθυνση φθοράς και καταστροφής που χρειάζεται να μεταβληθεί, αν επιθυμούμε να διατηρήσουμε τη ζωή -ανθρώπινη και μη- στον πλανήτη μας. Η αποανάπτυξη συνεπώς, δηλαδή η κάλυψη των βασικών και απαραίτητων αναγκών, αποτελεί μια νέα οικο-αναπτυξιακή πορεία, που λαβαίνει υπόψη της τα φυσικά όρια της ανάπτυξης, χωρίς να αρνείται τις τεχνολογικές εφαρμογές που βελτιώνουν το επίπεδο ζωής, αρκεί αυτές να χρησιμοποιούν υλικά και μέσα που ρυπαίνουν λιγότερο, διαρκούν περισσότερο και καταναλώνουν λιγότερη ενέργεια.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΥΤΥΧΙΑ
Πέρα, όμως, από τις παραπάνω αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, η αποανάπτυξη, σαν μια μακρόπνοη κοινωνικο-πολιτική διαδικασία, μας καλεί να απεγκλωβιστούμε από τις κοινωνικές σχέσεις, οι οποίες δεν επιτρέπουν μια, αληθινά, ευτυχισμένη ζωή, σε επίπεδο υγείας, παιδείας, ελευθερίας, εργασίας και αναψυχής, αλλά να θεμελιώσουμε κοινωνικές σχέσεις γνήσιας και ολοκληρωμένης ζωής. Αλλά και θεσμούς δημοκρατικούς, στους οποίους η λιτότητα, η μείωση της κατανάλωσης και η χρήση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας θα προσανατολίζουν τις επιλογές μας, χωρίς να πληρώνουμε το υψηλότατο τίμημα της καταστροφής του περιβάλλοντος και των φυσικών του πόρων.
Ολα αυτά ισχύουν αν επιθυμούμε μια κοινωνία, στην οποία οι οικονομικές αξίες δεν θα αποτελούν κορυφαίο σκοπό, αλλά μέσο κατανόησης και εναρμόνισης των κοινωνικο-παραγωγικών σχέσεων, που οδηγεί σε αξιοπρεπή κοινωνική επιβίωση και διαβίωση. Με άλλα λόγια, όπως σημειώνει και ο Latouche (2005), «χρειάζεται μια ουσιαστική αποδόμηση της κυρίαρχης οικονομικής σκέψης, σε μια οικολογική κοινωνία, στην οποία οι οικονομικές αξίες δεν θα κατέχουν πλέον προνομιακή θέση, αλλά θα θέτουν στο επίκεντρο της ζωής, διαφορετικά νοήματα, σημασίες, ιδέες και αξίες, πέρα από τη δαιμονική υπερ-κερδώα λογική του παραγωγικο-καταναλωτικού μας συστήματος».
Μια τέτοια επιλογή που δεν θα ανάγει την οικονομία σε υπέρτατο οικονομισμό, δεν θα οδηγεί σε απραξία και στασιμότητα, αλλά μπορεί να σταθεροποιήσει την οικολογική ισορροπία και να προωθήσει την οικονομική ευρωστία.
Αλλά για να υπάρξουν τέτοιες ριζικές αλλαγές σκέψης και συμπεριφοράς απέναντι στη φύση, στην κοινωνία, στην ανάπτυξη και στην πολιτική, χρειάζεται να πραγματοποιηθούν βαθιές αλλαγές, γράφει ο Καστοριάδης, στην ψυχοκοινωνική οργάνωση των δυτικών κοινωνιών, στο σύστημα της παιδείας τους καθώς και στη στάση τους απέναντι στη ζωή, απομυθοποιώντας το πρότυπο που εννοεί ότι το 'περισσότερο' είναι πάντοτε και 'καλύτερο', χαράσσοντας όρια στην απεριόριστη επέκταση της παραγωγικο-καταναλωτικής διαδικασίας, την οποία κινεί η αχαλίνωτη επιδίωξη του κέρδους.
Διαφορετικά, αν οι οικονομικές αξίες κατέχουν κεντρική θέση στο κοινωνικό γίγνεσθαι, τότε, αυτές, είναι δυνατόν να οδηγήσουν στην πολιτική διαφθορά, στην κοινωνική περιθωριοποίηση, στην ψυχολογική ρομποτο-ποίηση, στην περιβαλλοντική καταστροφή, στην πολιτισμική υποβάθμιση και στην ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων ανθρώπινων κοινωνιών.
Γιατί, όπως αναφέρει ο Candido Mendes (1977), στο βιβλίο του: "Ο μύθος της ανάπτυξης": «Ο δυτικός κόσμος δεν θεωρεί, πλέον, ότι η ευτυχία της ανθρωπότητας βρίσκεται στην ετήσια αύξηση του επιπέδου κατανάλωσης, επειδή, σήμερα, δεν προσδοκά τίποτα παραπάνω, παρά μόνο, πότε θα αποκτήσει -επιτέλους- τηλεόραση υψηλής ευκρίνειας».
Τέτοιου είδους προσδοκίες, αλλά και άλλες παρεμφερείς, έστω και τόσο μικρού αξιακού βάρους, αλλά όμως ανθρώπινες, ενταγμένες στο πλαίσιο της δομής και εξέλιξης της ανθρώπινης ψυχολογίας και φύσης, εμποδίζουν ακόμη τους πολίτες των σημερινών καταναλωτικών κοινωνιών, να κατανοήσουν και να δεχτούν την αναγκαιότητα της αποαναπτυξιακής διαδικασίας, η οποία, λειτουργούσα θεραπευτικά για την απεξάρτηση της καταναλωτικής μανίας, μπορεί, ως ιδεολογία, αντίληψη, στάση, συμπεριφορά και προοπτική να απεγκλωβίσει την ανθρώπινη ζωή από τη σημερινή πολιτική, οικονομική, περιβαλλοντική και ηθική κρίση, απελευθερώνοντας και ενισχύοντας ανθρώπινες συμμετοχές, δημιουργικές ικανότητες και δράσεις κυρίως εθελοντικού και ανθρωπιστικού χαρακτήρα.
"ΝΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΟΥΜΕ ΤΟΝ ΠΛΟΥΤΟ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ"
Γιατί έτσι μπορούμε μέσα από την ανακάλυψη των νέων αυτών εθελοντικών δυνατοτήτων και δράσεων των πολιτών, που διαμορφώνει, ιδεολογικά, η αποαναπτυξιακή διαδικασία, να ανακαλύψουμε -μέσω μιας νέας αξιακής, κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας- τον πλούτο των κοινωνικών συμβιωτικών σχέσεων, στις οποίες η ποιότητα ζωής δεν σχετίζεται με την παραγωγή και κατανάλωση ανώφελων, περιττών ή βλαβερών προϊόντων, παρά με την κάλυψη -λογικά- περιορισμένων και απαραίτητων βασικών αναγκών.
Γι' αυτό πολίτες με τέτοιες επωφελείς δράσεις, ιδιαίτερα σε καιρούς οικονομικής κρίσης, μπορούν να διαμορφώσουν αφιλοκερδείς στάσεις, συμπεριφορές και πρωτοβουλίες αλληλεγγύης και φιλαλληλίας, μορφοποιώντας, έτσι, ένα νέο κοινωνικό πρότυπο (Μουζέλης 2011), που αντιστρατεύεται τη βία, την παραβατικότητα, τον ρατσισμό, την κοινωνική ανομία, την προσφυγή στο αλκοόλ και στα ναρκωτικά και άλλα προβλήματα, τα οποία σχετίζονται στενά με τις υπερκερδώες λογικές της αγοραίας καταναλωτικής ιδεολογίας.
Ετσι μπορεί να δημιουργηθεί ένα εθελοντικό - εναλλακτικό - συμμετοχικό κίνημα πολιτών, το οποίο να βοηθά αδύναμα -οικονομικώς- άτομα και ομάδες, που χρήζουν άμεσης κοινωνικής πρόνοιας και προστασίας και μάλιστα σε εποχές που η οικονομική κρίση έχει συρρικνώσει τις υπηρεσίες του κράτους πρόνοιας (ό.π. 2011).
Ενα τέτοιο κίνημα, όπως σήμερα εμφανίζεται πραξιακά στη χώρα μας, πέρα από τον κοινωνικό, ανθρωπιστικό και ιδεαλιστικό του χαρακτήρα, μπορεί να μεταβάλλει και τις δομές και τις μορφές της πολιτικής, οικονομικής και πολιτισμικής μας κουλτούρας και να οδηγήσει άμεσα σε θεσμικές αλλαγές που βελτιώνουν τη λειτουργία του κοινοβουλευτικού, δημοκρατικού μας πολιτεύματος.
Υστερα από τις παραπάνω αντιλήψεις, ιδέες, θέσεις και προβληματισμούς, σε σχέση και με τις συνέπειες της ποσοτικής, αλόγιστης ανάπτυξης, που κυρίως οδήγησε στη σημερινή οδυνηρή οικονομική κρίση, είναι φανερό πως οποιαδήποτε μελλοντική οικο-περιβαλλοντική διαχείριση, δεν μπορεί να μην λαβαίνει υπόψη της τις αρχές και λογικές της αποανάπτυξης, η οποία, βεβαίως, δεν εννοείται ως αναχρονιστική και νοσταλγική επιστροφή στη φύση, αλλά ως ανθρώπινη στροφή προς το βασικό, το αναγκαίο και το απαραίτητο, που ίσως μπορεί να προσφέρει ελπίδα στο μαύρο, ζοφερό και σκοτεινό μέλλον του πολιτικού, οικονομικού και παραγωγικού μας συστήματος.
*M.Sc., M.Ed., M.R.D.,
καθηγητής Φυσικών και Περιβαλλοντικών Επιστημών
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
1. Athanassakis A., Sustainable Development and Protection of the Environment: Two management strategies not always compatible, 7th Conference of the Balkan Physical Union and Hellenic Physical Society, Alexandroupolis, September 2009.
2. Beck U., Risk Society, London 1992.
3. Γιαλκέτσης Θ., Υπάρχει ζωή και έξω από την ανάπτυξη, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 4 Ιουλίου 2010.
4. Καστοριάδης Κ., Η φαντασιακή θέσπιση της κοινωνίας, Ράππας, Αθήνα 1996.
5. Castoriadis C., L' ecologie contre les marchands, Seuil, Paris 2005.
6. Giroux H.A., Schooling for Democracy: Critical Pedagogy in the Modern Age, Rootledge, London 2003.
7. Καράμπελας Γ. (μετάφρ.), Καστοριάδης και Λατούς: Στοχαστές της οικολογικής δημοκρατίας και πρόδρομοι της αποανάπτυξης, Εκδόσεις Συναδέλφων, Αθήνα 2011.
8. Bookchin M., Remarking Society, Black Rose Press, Montreal 1990.
9. Bookchin M., Pour un municipalisme libertaire, Atelier de creation libertaire, Lyon 2003.
10. Managhi A., Le projet local, Mardaga, Sprimont 2003.
11. Μαραβέγιας Ν., Οικονομική Κρίση και Βιώσιμη Ανάπτυξη, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 27 Ιουνίου 2010.
12. Latouche S., L' Invention del' Economie, Albin Michel, Paris 2005.
13. Mendes C., Le Mythe du D?veloppement, Seuil, Paris 1977.
14. Μουζέλης Ν., Υπάρχει Χώρος για Αλληλεγγύη; ΤΟ ΒΗΜΑ, 18 Δεκεμβρίου 2011.
(Χανιώτικα νέα - 22/2/2012)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου